نقاشی قهوه‌خانه‌ای،پایگاه امن نقاشی در میان مردم ایران
جایگاه نقاشی قهوه‌خانه‌ای در بازخوانی روایات عاشورایی
مجله هنرهای تجسمی آوام
[divider style=”dotted” top=”20″ bottom=”20″] جایگاه ویژه‌ی واقعه عاشورا و دیگر حماسه های مذهبی و ملی در میان مردم، اهمیت تصویرگری و پرده نگاری روایات و شخصیت های دینی و حماسی را به خوبی بیان می‌کند.
محمد مدبر نقاشی قهوه‌خانه‌ای
جایگاه روایت و قصه گویی و داستان سرایی در هنر ایران،علاوه بر اهمیت نقاشی می‌تواند از دلایل دیگر موثر در اقبال عمومی این نقاشی باشد. نقاشی قهوه‌خانه ای موقعیتی ایجاد کرد تا هنر نقاشی و تصویرگری از محفل مخاطب خاص دربار پادشاهان و خواص به گردهمایی های عامه مردمی در مکان هایی چون قهوه‌خانه ها و کاروانسراها و … را پیدا کند. به طوری که امروز میبینیم و به گواه محققان این حوزه بسیاری از المان های به کاربرده شده در تابلوها و پرچم ها و تصاویر مرتبط با مراسم های عزاداری واقعه عاشورا و تصاویر شخصیت ها ریشه در نوع تصویرسازی و نقاشی همان پرده ها دارد.
آیدین آغداشلو هنرمند ومحقق هنر، نقاشی قهوه‌خانه‌ای را نقاشی مردمی ایران نامیده است و شبیه سازی، پرسپکتیو داخل نقاشی، خلق چهره آرمانی و استفاده از رنگ روغن را ویژگی های اصلی این هنر خواند و وقوع آن را دلیل پیدایش مبحث نقاشی برای مردم می‌داند. ۱
آغداشلو همچنین در توضیح تفاوت بین پرده های مذهبی و حماسی به نکات جالبی اشاره کرده است. وی ویژگی نقاشی عاشورایی را تقابل خیر و شر دانست و گفت:«ما در این پرده‌ها می دانیم که حق کیست و باطل کیست. ما شکست حق از باطل را نمی بینیم اما در پرده های حماسی حق و باطلی در کار نیست، مسئله شرارت نیست و عناصر اصلی در میان تصویر هستند درست نقطه مقابل پرده های مذهبی که در هر گوشه آن شاهد روایتی جدید هستیم.»
درباره پیشینه نقاشی قهوه‌خانه ای که در حوزه مذهبی نگاری دسته بندی می‌شود در بیشتر منابع گفته شده است که مذهبی نگاری تا پیش از عصر صفوی به صورت واضح و آشکاری درتاریخ هنر ایران وجود ندارد.
دکتر هادی سیف، پژوهشگر هنرهای مردمی ایران در این زمینه در نشست بررسی شمایل‌های عاشورایی چنین گفته است: « در عرصه مذهبی نگاری ردپای آشکاری در تاریخ هنر ایران وجود ندارد، چرا که از یک سو منابع اندک و اسناد پراکنده هستند و از سوی دیگر آثاری از این دست که متعلق به پیش از دوران صفوی بوده‌اند، عمدتا از بین رفته‌اند. بنابراین عصر صفوی را عصر آغاز مذهبی نگاری، و پرده‌ها را نخستین اسناد مذهبی نگاری و خیالی نگاری نقاشان گمنام فرض می‌کنیم. این نگارگران افرادی مخلص و بی‌ادعا بودند که نه از حمایت درباری بلکه از پشتیبانی مردم کوچه و بازار برخوردار بودند.»
حسین قوللر آغاسی نقاشی قهوه‌خانه‌ای
از میان نقاشان مذهبی نگار محمد مدبر و حسین قوللر آغاسی مطرح ترین آنها درنقاشی قهوه‌خانه‌ای تاریخ هنر معاصر ایران هستند. مدبر در نوجوانی شاگرد علیرضا قوللر آقاسی بود و به همراه حسین قوللر آغاسی فرزند استادش، در ابتدا به کشیدن پرده های سفارش داده شده توسط قهوه‌خانه ها پرداختند. پس از آن مدبر بیشتر در مسیر پرده‌نگاری با موضوعات مذهبی پیش رفته است و با خلاقیت هایی که در زمینه رنگ و طراحی و پرسپکتیو داشته است به جایگاه خاص خود دست یافت تا جایی که کربلایی نقاش یا نقاش عاشورا نام گرفته بود.
کتاب‌های «محمد مدبر نقاش سرخ عشق آبی پرواز» و «حسین قولر آقاسی رستم نقاشیان خیال ساز مردم کوچه و بازار» به قلم دکتر سیف (ناشر: موسسه بنیاد آفرینشهای هنری نیاوران)به تفصیل به نقاشی‌های این دو هنرمند برجسته نقاشی ایران پرداخته است.
امروز به نظر می‌رسد توجه بیشتر کارشناسان هنر ایران و محققان تاریخ هنر به این سبک نقاشی ایرانی می تواند نقش چشم‌گیری در معرفی، تحلیل و جایگاه یابی تاثیر آن در هنر هنرمندان معاصرمان داشته باشد.
منابع:
