راهِ طولانی در پیش‌روی علی مشهدی‌الاصل

راهِ طولانیِ در پیش‌رو | نمایشگاه علی مشهدی‌الاصل در گالری فرشته

نقد نمایشگاه

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

نوشته‌ی کوتاه علی مشهدی‌الاصل برای نمایش‌گاه آثارش در فرشته، بیش از هر چیز طرح یک مسأله‌ی بنیادین در حوزه‌ی هنرهای بصری است؛ مرز مابین نقاشی و مجسمه کجاست؟ یا به شکل دقیق‌تر چگونه می‌توان یک اثر دو بعدیِ مبتنی بر سطوح را از یک اثر سه‌بعدی مبتنی بر حجم جدا کرد. به زبان دیگر، اگر بپذیریم که حتی نازک‌ترین لایه‌های رنگی هم لاجرم واجد حجم هستند، پس آیا همین حقیقت مرز مابین حجم و سطح را مخدوش نمی‌کند؟ پس بر این اساس اگر این تفاوت مابین حجم و سطح را مبنای تفاوت مابین نقاشی و مجسمه‌سازی در نظر بگیریم، هر اثر هنری به واسطه‌ی دارا بودن حجم، نوعی از مجسمه است؟ علی مشهدی‌الاصل در نمایش‌گاه آثارش در فرشته به این نکته واقف است که تفاوت تنها در این نکته نیست که تجربه‌ی مواجهه با یک مجسمه در قیاس با یک پرده‌ی نقاشی متفاوت است و از سوی دیگر نسبتی که یک حجم با فضای اطراف ایجاد می‌کند با نسبت یک نقاشی با فضای دور و برش فرق دارد. هنرمند می‌کوشد با تمعیداتی تجربه‌ی ما در مقابل آثارش را تغییر داده و فرصتی فراهم کند تا ما با تجربه‌ای متفاوت مواجه شویم.

پیش از قضاوت موفقیت مشهدی‌الاصل در مخدوش کردن مرز میان دو شکل هنری، باید به این نکته دقت کنیم که آثار او از نظر بصری چشم‌گیرند و با ارجاع به سنت‌های تصویرگری مختلف به خودی‌خود واجد کیفیت بصری هستند. از این منظر بیننده هنگام مواجهه با آثار او بیش‌تر درگیر حظ بصری می‌شود و همین موضوع مضمون مورد نظر هنرمند که در نوشته‌ی نمایشگاه ذکر شده را تحت شعاع خود قرار می‌دهد. از سوی دیگر ارجاعات هنرمند به مجموعه‌ای از سنت‌های بصری، از نقوش سلجوقی گرفته تا حتی الهام از آثار فرهاد مشیری جدا از هر تلاشی نظر بیننده را به خود جلب می‌کند. پس ما پیش از آن‌که به مقوله‌ی مورد اشاره‌ی هنرمند دقیق شویم درگیر ساخت‌و‌ساز فضای بصری هنرمند می‌شویم. به این ترتیب آن‌چه ما می‌بینیم بیش از آن‌که مواجه با دو مفهوم حجم و سطح باشد، مواجه با کیفیت بصری است. تردید دارم که این تمهید بصری  با نوشته‌ی نمایش‌گاه همسو باشد یا کمکی به هنرمند بکند.

مسأله‌ی بعدی نوع نمایش آثار است؛ در حالی‌که بیش‌تر آثار به شکل نقاشی به دیوار نصب شده‌اند، مشهدی‌الاصل بخشی از آثار را با فاصله نسبت به دیوار از سقف آویخته است تا بنا به نوشته‌اش بر دیوار نمایشگاه بیننده امکان گردش به دور اثر را بیابد. در حالی‌که تعدادی از آثار آویخته اساساً به شکلی نصب شده‌اند که بیننده امکان گردش به دور آن‌ها را ندارد، در عین‌حال به نظر نمی‌رسد که تمعید بصری ویژه‌ای هم اندیشیده شده باشد تا بیننده با گردش به دور هر اثر جلوه‌ی دیگری از آن را درک کند. پشت‌ و روی عمده‌ی آثار تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد که گردش به دورشان مفهوم یا معنی دیگری را به آن‌ها اضافه کند. از طرف دیگر حتی تمعید  نورپردازی بر روی آثار هم چندان کارآمد به نظر نمی‌رسد. در این مجموعه آیا سایه‌ی اثر بر روی دیوار یا زمین باید معنی حجم را تداعی کند؟ آن‌چنان که در آثار تعدادی از مجسمه‌سازان معاصر به عنوان یک تمعید بصری به کار می‌رود؟ از این منظر به جز یکی دو اثر، سایه‌ی اثر هم کمک چندانی به شکل‌گیری این مفهوم نمی‌کند و شناخت ما از فضا و بر اساس آن دانش ما از مرز میان حجم و سطح را ارتقا نمی‌دهد. پس با این‌که این شیوه‌ به یک تجربه‌ی بصری جدید منجر می‌شود، به سختی مفهوم مورد نظر هنرمند را تقویت می‌کند.

نمایشگاه آثار علی مشهدی‌الاصل بدون در نظر گرفتن نوشته‌ی بر روی دیوار یک تجربه‌ی بصری جذاب و چشم‌گیر است؛ بیننده از تماشای عمده‌ی آثار و دیدن وجه تزئینی‌شان لذت می‌برد. شیوه‌ی ارائه‌ی آثار بر وجوه تزئینی‌شان می‌افزاید و جلوه‌ی بصری قابل ملاحظه‌ای به آن‌ها می‌دهد. با این‌حال به سختی بتوان این تمهیدات را هم‌سو با نوشته‌ی نمایشگاه کوششی برای مخدوش کردن مرز مابین مجسمه و نقاشی یا سطح و حجم در نظر گرفت. علی مشهدی‌الاصل نشان می‌‌دهد که هنرمندی باسلیقه است که می‌تواند آثاری با کیفیت را ارائه دهد، با این‌حال هنوز تا رسیدن به تکنیکی که مضمون مورد نظرش را ممکن کند راه زیادی در پیش دارد.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم حافظ روحانی را اینجا بخوانید: