عکاسی نئوتوپوگرافی [۱]، چشم‌اندازهای دگرگون شده به دست انسان
قسمت اول
نوشته: سالوِسن بریت
مجله هنرهای تجسمی آوام: ترجمه: مریم وحدتی
عکاسی «نئوتوپوگرافیک»، نام ابداعی «ویلیام جنکینز»[۲]، برای نمایشگاهی در سال ۱۹۷۶ بود که در موزه‌ی بین‌المللی عکاسی و فیلم «جورج استمن»[۳] (روچستر، نیویورک) برپا شد؛ این نمایشگاه حاصل پژوهشی بود که از ابتدای دهه‌ی پراضطراب هفتاد آغاز شده بود و به چشم‌اندازهای تغییرشکل‌یافته به دست انسان می‌پرداخت. همان‌طور که عنوان این نمایشگاه نشان می‌دهد اما توضیح نمی‌دهد، عکس‌ها به بررسی اینجا و اکنون می‌پردازند.
نمایشگاه، ۱۶۸ چاپ صریح و سیاه‌وسفید از سیم‌های تلفن، خانه‌های متحرک، خیابان‌های اصلی، پارک‌های شهری، پارکینگ‌ها، خانه‌های ییلاقی، متل‌ها و بزرگراه‌ها، نماهایی ساده و بی‌پیرایه از نیوانگلند، لس‌آنجلس و نقاط متعدد دیگر را شامل می‌شد؛ شناخت و تشخیص سوژه‌‌ی عکس‌ها دشوار نبود. خوانش و تفسیرشان اما نیاز به تأمل داشت. خوانش این آثار حتی امروزه نیز مطالعه‌ی دقیق می‌طلبد. بیننده‌ای که بی‌حاصل پی نکات زیبایی‌شناختی مرسوم شامل بیان، روایت و زیبایی می‌گردد، چاره‌ای ندارد مگر آن‌که نشانه‌ها را ببیند و بیان و معنای‌شان را دریابد. ویلیام جنکینز، سرپرست نمایشگاه، هشت هنرمند جوان آمریکایی: «رابرت آدامز»، «لوئیس بالتز»، «جو دیل»، «فرانک گوهلکه»، «نیکلاس نیکسون»، «جان شات»، «استفان شور» و «هنری وسل جونیور» و هم‌چنین زوج آلمانیِ «برند و هیله بخر»[۴] را زمانی گردهم آورده بود که همه به درجه‌ای از اثرگذاری در جهان هنر نایل شده بودند (برخی بیش از دیگران).
این نمایندگانِ نسل در حال ظهورِ عکاسان منظره، به جای کار ذیلِ یک گروه یا جنبش مشترک، انفرادی فعالیت می‌کردند. حضور این افراد در نمایشگاه عکاسی نئوتوپوگرافی، اگرچه احتمالاً پیشرفت خلاقه‌ی آنان را تغییرِ اندکی داده و افراد کمی آثار آن‌ها را دیده‌اند، اما جهش چشم‌گیری در نگاه به منظره به‌عنوان موضوع عکاسی و چالش فرهنگی ایجاد کرد و به رابطه‌ی عکاسی با هنر و جامعه‌ی معاصر سمت‌وسوی نوینی بخشید. هرچند اهداف عالیه‌ای برای نمایشگاه ترسیم نشده بود، اما امروزه نئوتوپوگرافی به‌عنوان یک سبک خاص و هم‌چنین مرجع تاریخ عکاسیِ قرن بیست‌و‌یکم شناخته می‌شود و می‌توان آن را آخرین سبک عکاسی سنتی و نخستین سبک عکاسی مفهومی به حساب آورد.
دو بازدیدکننده‌ای که نظرات‌شان در مَطلع نمایشگاه شرح داده شده بود، از نمایشگاهی در موزه‌ی جورج استمن هیچ انتظار نداشتند که تمام جوانب دوران بی‌ثبات و ناآرام زمانه‌شان را بازتاب دهد و قابل فهم کند. سخنان آن‌ها در گالری نشان می‌دهد که در عکس‌ها چالشی را دریافته بودند؛ به‌ویژه در مورد تأثیر ساخت‌و‌ساز و مصرف انسان بر چشم‌اندازهای آمریکا: این پدیده تا چه اندازه می‌تواند کنترل شود؟ و چه کسی مسئول آن است؟
این هنرمندان در عکس‌ها نشانی از خود یافتند و هنر را به زندگیِ زیسته پیوند دادند تا به بیان سرپرست نمایشگاه، مستنداتی بسازند که در آن «موضوع واقعی یا طبیعی و موضوع مفهومی یا ارجاعی» با هم انطباق می‌یابند. در این رویداد، جنکینز بر امور اصلی و مهم فرهنگی و نگرانی‌های گسترده‌ای از جمله استفاده از زمین، محیط زیست، سرمایه‌داری و هویت ملی انگشت گذاشت.
نقطه‌نظرات این نمایشگاه بیشتر انسان‌شناسانه است تا نقادانه و بیشتر علمی است تا هنری؛ آن‌ها اقدامات محتاطانه‌ی فراوانی انجام دادند تا اثری از رویکرد انتقادی یا ابراز عقیده در کارشان وجود نداشته باشد؛ نه تفسیر، نه عقیده، نه اظهار نظر. همه‌ی این‌ها منجر به عکس‌هایی شد که جنکینز و دیگران صفت «خنثی» و «عینی» بدان‌ها می‌دادند.
این نمایشگاه که با کیفیت بالایی از چاپ تصاویر ارائه شده بود، هم بازتابی از افزایش روبه‌رشد حومه‌های شهری و هم واکنشی به سیطره‌ی سنت عکاسیِ منظره بود که امثال «انسل آدامز»[۵] و «ادوارد وستون»[۶] ایجاد کرده بودند؛ چراکه عکاسان نئوفوتوگرافی به ارائه‌ی تصویری ایده‌آل از طبیعت علاقه نداشتند و می‌خواستند به‌وضوح نشان دهند چگونه انسان آن را تغییر داده است. عکس‌های آن‌ها توصیفی، غیرعادی و ساده بود؛ تلفیقی تقریبی از منظره‌ی سنتی و عکاسی مستند اجتماعی، با تمرکز بر انسانِ خارج از تصویر. آنان با نمایش زمانه‌ی خود، درجه‌های مختلفی از تردید نسبت به نسل پیشین را نشان دادند.
هرچند نئوتوپوگرافی از آن‌زمان از سوی بسیاری به‌عنوان نقطه‌ی عطفی در تاریخ عکاسی و رویکردی معتبر نسبت به چشم‌انداز شهری شناخته شده، واکنش مطبوعات و عموم مردم به آن بیش از اندازه متنوع بوده است؛ نه بازدیدکنندگان، نه متصدیان و نه هنرمندان شرکت‌کننده، چنین حاصلی را در آن‌زمان پیش‌بینی نکرده بودند.
نمایشگاه نئوتوپوگرافی دعوی ترسیم چهره‌ای به‌قاعده از زمین را نداشت، بلکه بیشتر به تابلوی مسیریابی‌ای می‌مانست که در یک ایستگاه بنزین جاده‌ای، مسیرها را به نحو نامرتب، سراسیمه و مغشوش نمایش می‌داد؛ ترکیبی از راهنماهای بخت‌آمد، نمادهای شخصی و کارهای حدسی؛ لذا نمایشگاه به جای مقصد نهایی، توقف‌گاه استراحت بود، اما حتی به‌عنوان نقطه‌ی ملاقات افراد و ایده‌ها سزاوار توجه و مطالعه است.
نئوتوپوگرافی ایده‌ای به‌هنگام، با مدیریت هوشمندانه و هم‌چنین لحظه‌ی پیوند ده عکاس بااستعداد بود؛ برخی براساس علاقه‌ی مشترک به نوع خاصی از هنر ـــ گذشته و حال، عکاسی و غیرعکاسی ـــ گردهم آمده بودند؛ دیگران نیز گذارشان در موزه‌های معتبر و دپارتمان‌های دانشگاهی به یکدیگر خورده بود؛ برخی به طور اتفاقی با هم ملاقات کردند و رابطه‌ای را به وجود آوردند که به شیوه‌های جدید تفکر و کار منجر شد؛ دیگران هرگز با هم برخوردی نداشتند و البته اکثر هنرمندان شرکت‌کننده، این نمایشگاه را در روچستر بازدید نکردند.
لازم به ذکر است در همین راستا نمایشگاه گروهی عکس با عنوان “چشـــــــم انـــــــدازهای پیـــــــش رو” تاملی بر دگردیسی مناظر ایران از ۱۵ تا ۲۹ آذر ۱۳۹۸ در گالری راه ابریشم با هنر گردانی مهدی وثوق نیا گشایش خواهد یافت.
عکاسان شرکت کننده در این نمایشگاه: غدیر آبشناس، سجاد آورند، پدرام اجتماعی، مژگان اسدی، علیرضا الهی، بعثت امامی، پیمان بالایی، محسن بایرام نژاد، نیما بیک زاده، فاطمه پازُکی دهقانیان فرد، امید پور‌آذر، حسین تقیا، هامد جابرها، امین جعفری پور، کاووس حسین پور، مصطفی حیاتی، حامد خسروی، رخشا خوش طینت، حافظ ذوالفقاریان، محمد محسن رضا‌زاده، مهری رحیم‌زاده، علیرضا زنگی آبادی، علی سلطانی تهرانی، زهرا شاهچراغی، پژمان طاهرخانی، هستی ظهیری، ساجده عرفانی، کاظم غلامی، سارا فتاحی، پریسا فتوت، جمال فلاحت‌گر، یگانه مجیدی راد، مهدی مراد‌پور، فرهاد منطق، مسعود مومن‌ها، سید حسین میرکمالی، نرجس نادری‌نژاد، مریم وحدتی، رسا هزارخانی، بیتا هوشمند.
پی‌نوشت:
- مطلب پیش رو، گزارشی است از کتاب سلوسن بریت با مشخصات زیر:
Salvesen, Britt. “New Topographics.” In New Topographics , ۱۱-۶۷. Germany: Steidl, 2010.
- William Jenkins
- George Eastman House
- Robert Adams, Lewis Baltz, Joe Deal, Frank Gohlke, Nicholas Nixon, John Schott, Stephen Shore and Henry Wessel Bernd and Hilla Becher,
- Ansel Adams
- Edward Weston
به همین قلم اینجا بیشتر بخوانید:
چرا منتقدان عکاسی از عکس‌ها بیزارند؟ | قسمت اول
عکس به مثابه‌ی شکلی از خشونت | قسمت دوم
