احساسات و مدرنیسم متأخر | نقدی بر نمایشگاه لی‌لی عامری

گالری والی

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

مجموعه‌ی جدید آثار لی‌لی عامری در والی انگار دچار یک تعارض است؛ تعارضی که نه فقط در خود آثار (سه چیدمان) به چشم می‌آید که در عین‌حال در نوشته‌ی نسبتاً کوتاه هنرمند بر آثارش هم دیده می‌شود. این تعارض یا تقابل انگار ناشی از نوع برخورد هنرمند با مفهوم خودبیان‌گرایانه‌ی آثارش از یک‌سو در مقابل شکل اجرایی آن‌ها در سوی دیگر به وجود می‌آید. پس در حالی‌که به نظر می‌رسد عامری در تلاش است تا یک معضل شخصی و احتمالاً سرشار از احساسات را به ما منتقل کند، در اجرا به سراغ اشکال هندسی صلب رفته و در ساخت‌شان از مواد سفت و سختی چون پلکسی‌گلس استفاده کرده که به سختی با این مفهوم هماهنگ‌ند و اتفاقاً بیننده را بیش‌تر به یاد آثار هنری اواخر دوره‌ی مدرنیسم می‌اندازد؛ به نظر می‌رسد که این شباهت به آثار دوره‌ی متأخر مدرنیسم نه فقط کمکی به انتقال حس و حال مورد نظر هنرمند نمی‌کند که اتفاقاً در انتقال وجه احساساتی آثار مانع ایجاد می‌کند.

اما مجموعه‌ی جدید لی‌لی عامری بر دو بازی استوار شده؛ تعادل اشکال هندسی (که در دو چیدمان یادآور جوال (ظرفی بافته شده از پشم) هستند که انگار از این منظر به غِرار ارجاع می‌دهند) و دیگری بازی با نور و سایه که منجر می‌شود تا این اشکال هندسی بر روی محیط اطراف‌شان تأثیر بگذارند. به این ترتیب هنرمند به مدد این دو خصیصه‌ی فرمی کوشیده تا مضمون مورد اشاره در نوشته‌ی نمایشگاه را آثارش تصویر کند. این مضمون را می‌توان به نوعی کوشش برای حفظ قرار و آرامش در تقابل یا در برابر با بی‌قراری و موج سریع گذر زمان توصیف کرد؛ تجربه‌ای که معمولاً با تحمل درد، رنج و اندوه همراه است؛ رنج و دردی که قرار است در آثار به شکل سوزن‌هایی تصویر شود که در داخل هر کدام از احجام هندسی تعبیه شده‌اند و قرار است این درد و رنج را به شکلی تصویر کنند. به این ترتیب تجربه‌ی حسی هنرمند به شکل مجموعه‌ای از عناصر معنی‌دار در سه چیدمان مختلف به تصویر درمی‌آیند که در والی به نمایش درآمده.

با وجود همه‌ی این‌ها به نظر می‌رسد که مسأله هم‌چنان در شکل رویکرد است؛ برخورد هنرمند با این مجموعه از عناصر معنی‌دار چگونه است؟ آیا آن‌ها باید در قالبی پرحس و حال بیننده را منقلب کرده و او را تحت‌تأثیر قرار دهند یا قرار است نوعی برخورد توصیفی باشند که به شکل یک مواجهه‌ی علمی این وضعیت را برای ما وصف کرده و ما را به درک‌ش فرا می‌خوانند؟ در حالی‌که خود آثار تا حد زیادی می‌کوشند به سمت برخورد صلب و غیرحسی پیش روند، نوشته‌ی نمایشگاه (که با بازی‌های زبانی هم همراه است) بیش‌تر ما را به یک برخورد حسی و شخصی فرا می‌خواند. پس به نظر می‌رسد که عامری کوشیده تا حد زیادی با حفظ ظاهر صلب و بی‌انعطاف‌ش ما را به درک درون‌مایه‌ی حسی آثارش فرا بخواند. به این ترتیب آن‌چه عامری می‌کند تلاشی دشوار است؛ تلاشی که می‌کوشد مفهومی شخصی و حسی با موضوع مورد نظرش را در قالبی صلب و سخت تصویر کند. تنها راهنمای ما برای نزدیک شدن به نوع نگاه هنرمند، همان بخش دوم نوشته و عنوان نمایشگاه است.

مجموعه‌ی جدید لی‌لی عامری در والی تلاشی است در جهت تبدیل یک وضعیت شخصی به یک فرم هنری. اتفاقی که ریشه‌ای طولانی در تاریخ هنر دارد و با عناوین گوناگونی هم نام‌گذاری شده است. در این‌جا اما هنرمند در تلاش است انگار که با انتقال این مفهوم به یک شکل منطقه‌ای و وام‌گیری از یک سنت در سیستان این مفهوم را از آن‌خود سازد. به نظر این تلاش در اشکال هندسی نمود پیدا می‌کند که حاوی سوزن‌ها هستند. اما این ایده که یک حجم می‌تواند حاوی مجموعه‌ای از اشیاء تیز باشد که یادآور رنج و دردند مفهومی عمومی است و سخت بتوان آن را به صرف اشاره به یک سنت در سیستان به منطقه‌ای خاص (در این‌جا سیستان) نسبت داد. پس از این جنبه این‌طور برمی‌آید که آثار لی‌لی عامری بیش از آن‌که میراث‌دار یک سنت منطقه‌ای در سیستان باشند، وام‌دار یک ایده‌ی کهنه و قدیمی در تاریخ هنر هستند و آن بسته‌هایی (استعاره از انسان) است که از اشیاء تیز و برنده (به نشانه‌ی دردها، خاطرات، رنج‌ها و چیزهایی از این دست) پر شده‌اند. پس می‌توان تصور کرد که آثار لی‌لی عامری در فرایند از آن‌خود سازی فکر اصلی موفقیت چندانی را کسب نمی‌کنند و از این‌رو تا حدی وام‌دار و دنباله‌روی همان مفهوم کهنه هستند. به نظر می‌رسد که لی‌لی عامری برای تبدیل فکر اولیه به ابزاری برای بیان حسی یک قدم کم آورده و راه حلی برای غلبه بر مشکلات و مغتضیات فنی کارش نیافته باشد و این وضعیت دامان نمایشگاه «بی‌غِراری» را می‌گیرد. دشواری کار او غلبه بر شکل و رام کردنش برای بیان یک مفهوم لااقل در این این‌جا به ثمر ننشسته است. با این‌حال آن‌چه او می‌کند تلاشی است ستایش‌آمیز برای مسخر کردن فرم و این درست همان مسأله‌ی بنیادین تاریخ هنر است.