انجی افلاطون، نقاش شورشیِ عرب

پرونده معرفی هنرمندان عرب

قسمت اول: انجی افلاطون، نقاش شورشی

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم دنیا حافظی حقانی

مقدمه:

این مجموعه‌مقالات به بررسی هنرمندان مطرح جامعه‌ی عرب‌زبان می‌پردازد؛ این جامعه که از کشورهای متعددی با فرهنگ‌های مختلف تشکیل شده، هنرمندان متعددی را در خود پرورش داده، که آشنایی با آنان به جامعه‌ی هنری ما یاری می‌رساند تا با هنر منطقه‌ی خاورمیانه بیشتر آشنا شویم.

انجی افلاطون^[۱]، متولد ۱۶ آوریل (۱۹۸۹-۱۹۲۴)، نقاش و فعال جنبش زنان در مصر بود. هنرمندی که توانست نقاشی‌هایی با موضوعیت تسلط مردان بر زنان در دهه‌ی پنجاه میلادی، که الهام گرفته از زندگی حومه‌نشینی شهری بود به نمایش بگذارد؛ هم‌چنین اکثر آثار او الهام‌گرفته از اتفاقات سیاسی آن دوره بوده است؛ دوره‌ای که جامعه با یک تحول سیاسی ـ اجتماعی مواجه شد؛ دوره‌ای که در آن انقلاب ۱۹۵۲ مصر با رهبری «جمال عبدالناصر» اتفاق افتاده و منجر به سرنگونی پادشاهی در مصر شد.

در آن دوره انجی افلاطون، صاحب مکتبی خاص در نقاشی بود. این مکتب برگرفته از مبارزات او در جنبش سوسیالیستی بود. انجی از پیشگامان جنبش زنان مدرن مصر بوده است.

انجی با وجود این‌که از یک خانواده‌ی اشرافی می‌آمد، ولی تمام تلاش خود را می‌کرد که در بین مردم عادی باشد و از همان کودکی در خاطراتش خود را یک شورشی توصیف می‌کرد؛ هنرمندی که اول بر علیه خود شورش کرد و بعد با طبقه‌ی اجتماعی‌ای که از آن می‌آمد؛ و در آخر با جامعه که در آن زندگی می‌کرد. او به دنبال نشان‌دادن زنان در جامعه‌ی مردسالار آن‌روز بود.

انجی افلاطون، قبل از تحصیل در دانشکده‌ی «فواد یک»^[۲] علاقمند به نقاشی خلاقانه بود، که این امر باعث شد او بعد از مدت کوتاهی با هنرمند بزرگ هنر مدرن کامل التسمانی^[۳]، آشنا شود که این هنرمند آموزگار او نیز بود و او را با زندگی و مبارزات دهقانان مصری آشنا کرد. التسمانی یکی از بنیانگذاران گروه «هنر و آزدی» بود که این یک جنبش سوررئالیستی بوده که توانست بر روی افلاطون به‌عنوان یک هنرمند تأثیر بسیاری بگذارد؛ و همین امر باعث شد این هنرمند به سمت هنر و فلسفه سوق داده شود و از این‌جا بود که درهای هنر معاصر و زیبا‌شناسی برای او گشوده شد.

این هنرمند به مدت هشت‌سال، با هنرمند مصری ـ سوئیسی، مارگو ویلون^[۴] تمرین کرد و در این دوره، وی نمایشگاه‌های انفرادی زیادی را در قاهره و اسکندریه برپا کرد و هم‌چنین در دوسالانه‌ی ونیز، در سال ۱۹۵۲ و دوسالانه‌ی هنری سائوپائولو، در سال ۱۹۵۶ شرکت کرد.

در سال ۱۹۵۶، با نقاش مکزیکی، دیوید آلفارو سیکیروس^[۵]، آشنا شد و بعدها تحت‌تأثیر او قرار گرفت.

این هنرمند در سال ۱۹۵۹، به دلیل عضویتش در حزب کمونیست مصر به زندان افتاد و در این دوران نقاشی‌های بسیاری را با بیانی از افسردگی و تاریکی کشید، که نمونه‌ای از آن با نام دختری در پشت میله‌های زندان معروف شد. او عمیق‌ترین کارهای خود را در داخل زندان کشید.

انجی در سال ۱۹۶۳ از زندان آزاد شد و بعد از آزادی در سال ۱۹۶۷ در رم و پاریس نمایشگاهایی را بر پا کرد؛ و هم‌چنین در برلین شرقی، ورشو و مسکو (۱۹۷۰)، در صوفیه (۱۹۷۴)، پراگ (۱۹۷۵)، دهلی نو (۱۹۷۹)، نقاشی‌های او پر شده بود از برس‌های رنگی پر جنب و جوش که یادآور برخی از ناظران «ون‌گوگ» یا «بنارد» بود. هنر او در سال‌های بعد با استفاده‌ی روزافزون از فضاهای بزرگ سفید در اطراف اشکال او مشخص شده و هم‌چنین او علاقه داشت طبقه‌ی زحمتکش جامعه‌ی مصری را به تصویر بکشاند. مجموعه‌ آثار او در کاخ «امیر تاز»^[۶] در قاهره و در «بنیاد هنری بارجل»^[۷] در شارجه به نمایش گذاشته شده است.

این هنرمند با برگزاری نمایشگاه‌های بسیار زیادی در خارج از مصر در دهه‌ی هفتاد میلادی، به شهرت جهانی دست یافت و در ۱۹۸۶، به دریافت مدال شوالیه‌ی هنر و ادبیات از وزارت فرهنگ فرانسه نایل شد و در سال ۱۹۹۸ در سن شصت‌وپنج‌سالگی وفات یافت.

این هنرمند یکی از پیشگامان هنر مدرن زنان در مصر بود و راه را برای بقیه‌ی زنان هنرمند مصری هموار کرد که بتوانند خود را در جامعه‌ی مرد‌سالار آن‌روز نشان دهند؛ و در سال ۱۹۴۵ نماینده‌ی گروهی از زنان قاهره، در اولین کنفرانس «فدراسیون بین‌المللی دموکراتیک زنان»^[۸] در پاریس بود.

به همین دلیل گوگل نود‌‌وپنج‌سالگی تولد انجی افلاطون را جشن می‌گیرد؛ به‌عنوان هنرمندی که یکی از پیشگامان جنبش‌های فمینیستی در مصر بود.