خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو | تجربه‌های بیان و ساختمان هنر نوین

قسمت سی‌ و دوم

تألیف روئین پاکباز | انتشارات نگاه

مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص دینا صنیعی

آغاز سده بیستم بار سال‌های سده نوزدهم را به دوش می‌کشد. نتایج جنگ جهانی اول چهره‌ی جهان را دگرگون می‌کند، حتی در محافل بورژوایی نیز دوران امیدها و خوش‌باوری‌ها پایان یافته، از سوی دیگر بسیاری از روشنفکران خواسته یا ناخواسته به ارتجاع بورژوازی کشانده می‌شوند.

توجه فاشیسم براساس فکر«حیاتگرایی» نیچه و برگسن، تاکید به نابگرایی در هنر بر پایه‌ی اندیشه‌های کانت، نفی ارزش‌های جهان‌نگری علمی، بسط روح بدبینی و نهیلیسم وعرفان‌گرایی جدید و رد جنبه‌های انسانی در هنر و ادبیات همه و همه جلوه‌هایی از تفکر مسلط بر این دوره‌اند.

در متن همین شرایط فرهنگی-اجتماعی هنر پیشتاز باید راه خود را بگشاید. پیشگامان نقاشی نوین بر آن بودند که نقاشی جدید را جزء به جزء با زبان تصویری بسازند؛ و این مستلزم نظم دادن به وسایل بیانی و شکل‌بندی مجدد مقوله‌های تصویری بود.

آنها نه در زمره‌ی مبارزان سیاسی بودند و نه حتی خود را به آرمانی متعهد می‌دانستند و فقط ضرورت دگرگونی نظام ارزش‌ها را دنبال می‌کردند. پیشگامان نقاشی نوین از سنت‌های امپرسیونیسم فاصله گرفتند و ‌به تغییر سیمای محیط خویش حساسیت نشان دادند و موقعیت انسان غربی را در دنیای بیگانه، غیر عقلانی و یکسره از هم گسیخته می‌نمایانند.

نمایندگان اصلی جنبش اکسپرسیونیسم هرگز به منظور هتک حرمت آدمی و یا احیانا برای لذت از تکان دادن تماشاگر به تحریف شکلی نمی‌پردازند بلکه بر آنند که مفاهیم مورد نظر خویش را به طرزی گیرا بیان کنند. ضرورت بیان هنری اینان را به کاربست عناصر ناب تصویری و نفی طبیعت‌گرایی رهنمون می‌شود.

طبیعت دیگر الگوی این استادان نیست، بلکه نقش‌مایه‌ای جابجا شده، مضمونی تغییر یافته، اشارتی تغییر پذیر و به یک معنی سکویی برای پرش است، این هنرمندان در پژوهش‌های پرمرارت خود امکاناتی در بیان و ساختمان را پیش می‌نهند که هنر سده بیستم در راه‌های مختلف از آنها بهره می‌گیرد.

آلبرتو جاکومتی (۱۹۰۱-۱۹۶۶)

پیکر انسان جاکومتی به نخی تابیده و نازک می‌ماند که گویی از هر سو زیر فشار شدید قرار گرفته است. به تندی گام برمی‌دارد و گویی بر آن است که از خلا حاکم برمحیطش بگریزد. آدم‌ها بدون هیچ تماس واقعی از کنار هم می‌گذرند و از وجود یکدیگر غافلند. او می‌گوید: فضا خلایی است برای ساختن یک شئ و متقابلا شئ فضا را می‌آفریند.

اسیپ زادکین(۱۸۹۰-۱۹۶۷)

انسان زادکین تجربه‌ای تلخ و دردناک را آزموده است، ولی به آینده امیدوار است و هدفمند گام برمی‌دار‌د. این مجسمه بر بیان تحول تاکید دارد؛ و از این رو چند معنی را به طور هم‌زمان می‌رساند؛ این پیکره نمایش‌گر شهر است، و اولین موضوع اساسی آن، داستان شهری است که به ویرانی کشیده می‌شود.

این مرد نماینده‌‌ی یک شهر است و از مجسمه برنز ساخته شده است. این پیکره حاکی از آرزو و پیشرفت، دست‌ها و بازوها صرفا به علت اضطراب و تلاش بیهوده بالا نگه داشته نشده‌اند، بلکه چیزی را بلند می‌کنند. زانوها تنها در حال سقوط نیستند، به این علت خم شده‌اند که درحال حرکت رو به جلو هستند؛ از هر طرف به این پیکره نگاه کنید، به نظر می‌رسد به سمت شما گام برمی‌دارد.

مسئله‌‌ی اساسی هنر این قرن، پیچیده و‌ گسترده شدن روز افزون مفهوم واقعیت است. هنرمند کاوشگر در آزمایشگاه خود و در همسایگی دانشمند علوم طبیعی و انسانی می‌کوشد به حوزه‌های ناشناخته‌ی این واقعیت نفوذ کند.

از سوی دیگر هنرمند در دورانی آکنده از تضاد، تنش، فاجعه و امید زندگانی می‌کند. دورانی که حساسیت‌های عمیق انسانی را می‌طلبد. پیکاسو می‌گوید: هنرمند در عین حال موجودی سیاسی است که دائما مراقب رویدادهای هولناک و ناخوشایند، یا خوشایند جهان است؛ و همراه با این رویدادها تغییر شکل می‌یابد. چطور ممکن است انسان نسبت به انسان‌های دیگر بی تفاوت باشد؟ و به دلیل کدام سهل‌انگاری چرند می‌توانیم خودمان را از زندگی‌ای که چنین سخاوتمندانه در دسترس ما می‌گذارد جدا کنیم؟ نه، نقاشی برای تزیین خانه‌ها نیست. نقاشی سلاحی تهاجمی و تدافعی در مقابله با دشمن است.

انگیزش این استحاله در تفکر تصویری، از تغییر اساسی در ارتباط انسان نوین با واقعیت ناشی شد؛ تغییری که ریشه‌اش به عصر رمانتیسم می‌رسید، و بر تمام حوزه‌های فکری زمان اثر می‌گذارد.

شکل‌گیری زبان جدید نقاشی تا اندازه‌ای نیز مدیون میراث فرهنگ‌های غیر اروپایی بود. هرچه اعتبار مبانی و مفاهیم سنت بزرگ بیشتر کاهش می‌یافت، ارزش‌های صوری و معنوی هنر قومی و بدوی بیشتر شناخته می‌شد و تعمق در این هنرها می‌توانست آزمون‌های بیانی و ساختمانی هنرمندان را پر بار کند، به هرحال هنرمندان برای غنای زبان خویش سود جسته‌اند. هر چه این هنر بدوی و کهن‌وش با هنر رنسانس بیگانه‌تر می‌بود، نتیجه غنی‌تر به بار می‌آورد؛ زیرا ارزش‌های بکر و بدیع‌تری را زنده می‌کرد.

شماره‌های پیشین خلاصه کتاب درجستجوی زبان نو را اینجا بخوانید:

خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو | تجربه‌های بیان و ساختمان هنر نوین

خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو | تجربه‌های بیان و ساختمان هنر نوین

قسمت سی‌ و دوم

تألیف روئین پاکباز | انتشارات نگاه

مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص دینا صنیعی

نویسنده

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ