بهترین بسترسازی بوم رنگ روغن چه ترکیباتی هستند؟
طرز ساخت زمینه بوم
خلاصه جزوه‌ی رویه سازی پارچه برای نقاشی رنگ روغن | قسمت چهارم
پژوهش و ترجمه از: ایراندخت محصص
دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ۱۳۶۳
مجله هنرهای تجسمی آوام تلخیص: مجتبی رستمی
زیرسازی و بسترسازی بوم رنگ روغن
در ابتدای این بخش بیان این موضوع ضروری است که ساختمان بوم یا زمینه آماده‌شده برای نقاشی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. اگر‌چه چارچوبی هم که بوم بروی آن نصب‌شده هم از اهمیت بالایی برخوردار است اما با مراجعه به موزه‌های تاریخی این نکته را به‌وضوح درمی‌یابیم که بسیاری از آثار هستند که با توجه به سن مشترک بعضی آثار اما گروهی زودتر از بین رفته و دچار تخریب‌شده‌اند. با بررسی اجمالی به این نکته خواهیم رسید که آن گروه آثار به جهت کیفیت و یا اینکه سرعت اجرای اثر در ابتدا و بی‌دقتی درزمینهٔ و حتی در بعضی موارد به جهت رنگ زمینه دچار مشکل تخریب قرارگرفته‌اند.
در این خصوص در مسئله زمینه آثار نقاشی رنگ‌روغن اینکه زمینه ترکیبی از مخلوط روغن با کربنات بازیک سرب بهتر است یا مخلوط‌های چسب‌دارو روغن‌دار موردبررسی قرار می‌دهیم.
کربنات‌بازیک سرب ماده‌ای است سمی که در صنعت رنگ‌سازی کاربرد دارد و به آن سفیدآب سرب هم گفته می‌شود که در بعضی کشورها استفاده از آن ممنوع گشته و جالب است بدانیم که یک نوع خوب سفیدآب سرب را بنام سفیدآب شیخ یا سفیدآب اصفهان می‌شناسیم که رمز ساخت سفیدآب شیخ را خانواده شیخ نسل به نسل حفظ کرده‌اند.
البته این موضوع مهم است که مخلوط‌های چسب‌دار محتوی گل‌سفید هستند (گل‌سفید هم از پودر سنگ‌آهک شسته شده به دست می‌آید).
حال بابیان تعریف هر دو مدل ماده تشکیل‌دهنده زمینه بوم به این نتیجه می‌رسیم که زمینه بوم‌هایی که در آن‌ها از ترکیب مخلوط روغن و کربنات بازیک سرب استفاده شده خاصیت ارتجاعی و کش‌داری بیشتری نسبت به بوم‌های مخلوط چسب‌دار دارند اما این به‌خودی‌خود کافی نیست و این نکته را باید موردتوجه قرار داد که این ویژگی باید به رنگ‌های نقاشی هم منتقل شود و در طولانی‌مدت موجب استحکام و سلامت نقاشی بگردد که با بررسی‌های به‌عمل‌آمده در موزه‌های هنری دنیا و آزمایشات گوناگون با توجه به خشک شدن تدریجی روغن موجود در رنگ نقاشی تجربه ثابت کرده بوم‌هایی که از ترکیب مخلوط چسب‌دار استفاده‌شده باعث استحکام بیشتر بوده و ترکیب‌های روغن‌دار به جهت فاصله‌ای که بین رنگ‌های نقاشی و سطح زمینه داشته‌اند زودتر تخریب‌شده‌اند و همین موضوع ترجیح استفاده از بوم‌های چسب‌دار نسبت به روغنی را تائید می‌کند.
اما بازهم بعضی از هنرمندان با توجه به نوع نگرش خود و علاقه شخصی و یا نداشتن ترکیبات چسب‌دار از ترکیبات روغن‌دار استفاده می‌کنند که باید این را موردتوجه قرار دهند که از روغن کمتری استفاده نمایند که لااقل نقاشی عمر بیشتری پیدا کند.
قطعاً بابیان توضیحات بالا بعضی علاقه‌مند به ساخت زمینه نقاشی خود باکیفیت مطلوب شده‌اند که در این بخش تصمیم دارم روش رویه سازی پارچه با مخلوط چسب‌دار را خدمت شما عزیزان توضیح دهم.
طرز ساخت زمینه بوم
رویه سازی پارچه دو مرحله دارد در مرحله اول بعد از نصب پارچه بر روی شاسی باید سطح آن را با محلول چسب پوشانید که این کار به‌منظور غیرقابل نفوذ نمودن پارچه با در نظر گرفتن بافت آن و جداسازی سطح پارچه از روغن‌هایی است که در هنگام نقاشی در تابلو بکار می‌روند و این نکته مهم است که بدانیم از تماس مستقیم روغن‌های موجود در رنگ و پارچه به‌مرور به پارچه آسیب وارد می‌شود.
اما چسب‌هایی که در رویه سازی بکار می‌روند اغلب منشاء حیوانی دارند و یکی از معروف‌ترین آن سریشم نام دارد، سریشم را سریشم حیوانی هم می‌گویند این سریشم با جوشانیدن غضروف، استخوان و پوست چهارپایان در کارگاه سریشم سازی به دست می‌آیند و انواع مختلف دارند که در شکل‌های ورقه‌ای، تخته‌ای و… موجود است اما از ویژگی‌های یک سریشم خوب به یکسان بودن رنگ آن در تمام قسمت‌ها و نداشتن مواد زائد در بین ماده و حل شدن آن اشاره کرد.
طرز تهیه محلول سریشم
روش تهیه محلول سریشم به نوع سریشم و مرغوبیت آن و همچنین مدل ورقه‌ای و پودر و … بستگی دارد که البته به‌طورمعمول می‌بایست ظرفی را که سریشم در آن ریخته می‌شود ظرفی ضدزنگ و چون باید در برابر حرارت غیرمستقیم قرار گیرد بهتراست پلاستیکی نباشد. برای سطحی حدود یک و نیم مترمربع باید ۱۰۰ گرم سریشم مرغوب را خورد کرده و در ۱ لیتر آب سرد ریخته و با توجه به نوع سریشم حدود ۱۲ تا ۱۸ ساعت می‌گذاریم خیس بخورد و برای اجرای کار ظرفی که در آن سریشم ریختیم را درون قابلمه بزرگ‌تری گذاشته و فضای بین ظرف سریشم و قابلمه را آب می‌ریزیم و توجه داشته باشید که آب داخل قابلمه در زمان جوش نباید وارد ظرف سریشم شود و همچنین کف ظرف سریشم در قابلمه هم نباید تماس مستقیم با کف قابلمه آب گرم داشته باشد که در این صورت بهتر است برای احتیاط از یک قوطی کنسرو ماهی در زیر ظرف سریشم استفاده کرد درغیراینصورت خاصیت چسبندگی سریشم از بین می‌رود (البته ظرف‌های مخصوصی هم در بازار جهت این کار موجود است که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.)
بعد از گرم شدن سریشم باید در تمام مراحل کار سریشم گرم باشد تا سطح یکدستی را به ما بدهد و برای روان شدن بهتر سریشم می‌توان یک گرم ژلاتین به آن اضافه کرد در این مرحله با یک قلموی ویژه چسب‌زنی که نوع پهن آن بهتر است و الیاف گیاهی و یا از موی بز و شتر درست‌شده و در نبود این نوع قلم از قلموی رنگ‌کاری ساختمانی استفاده کرد. باید دقت داشت محلول را ازیک‌طرف مثلاً فقط از راست به چپ یا بالا به پایین و … بروی پارچه‌ای که شاسی شده و از قبل آماده بروی میز یا زمین قرار داده‌ایم می‌کشیم و این اولین قشر سریشم بروی پارچه به‌صورت یکدست و یکنواخت است که در مرحله اول باعث شل و سست شدن پارچه بروی شاسی می‌شود و این حالت موقتی است.
اما در این شرایط به جهت آنکه چسب از خلل و فرج پارچه عبور می‌کند و احتمالاً به چارچوب می‌رسد که برای اینکه چوب چارچوب به پارچه نچسبد بعد از چسب کاری مدتی صبر کرده تا چسب به حالت نیمه‌خشک درآید و در این زمان با کاردک پلاستیکی یا وسیله‌ای که باعث سوراخ شدن پارچه نشود، پارچه را به‌آرامی از چارچوب جدا می‌کنیم.
در مرحله دوم آماده‌سازی باید مرحله اندودکاری یا همان ترکیب سریشم و اکسید روی (سینکا) انجام می‌گیرد. روش کار عیناً مشابه چسب زدن بوده، با این تفاوت که در این مرحله ۱۰۰ گرم سریشم با ۴۰۰ گرم پودر سینکا و ۱ لیتر آب این بار برای حدود ۳ الی ۴ مترمربع و همان روش حمام آبی که توضیح داده شد آماده کرده و بازهم با توجه به زاویه قلمو که همگی از یک سمت باید باشد بروی غشاء چسب خورد مجدد اجرا می‌شود و این عمل را برای نتیجه بهتر برای زمینه می‌توان چند مرتبه تکرار کرد و درنهایت برای داشتن سطح یکدست می‌توان به‌صورت نرم سمباده زد و این زمینه بسیار زمینه خوب برای اجرای نقاشی‌های ماندگار است که در فصل آخر بحثمان به نمونه‌های خاص و همچنین مواد دیگر از زمینه‌سازی و ابعاد مناسب بوم اشاره خواهیم داشت.
قسمت قبلی از این خلاصه کتاب را اینجا دنبال کنید:
رویه سازی پارچه برای نقاشی رنگ روغن | قسمت اول
رویه سازی پارچه برای نقاشی رنگ روغن | قسمت دوم
رویه سازی پارچه برای نقاشی رنگ روغن | قسمت سوم
در همین زمینه بیشتر بخوانید:
همه‌چیز درباره کاغذ ایرانی | بوم سنتی در هنرهای ایرانی
چگونگی ساخت کاغذ زرافشان در ایران قدیم
سپاس به خاطر مطلب مفیدتان