با مرتضی خسروی در زمستان ۱۴۰۰ طی یک دیدار در آتلیه‌اش آشنا شدم. او متولد ۱۳۶۶ از دیار خراسان شمالی (بجنورد) است. در خانواده‌ای اهل هنر پرورش یافته و با همسری هنرمند زندگی می‌کند. از کودکی با رنگ‌ها و هنرهای کاربردی زادگاهش آشناست. در دوران نوجوانی خوشنویسی می‌کرده و در مدرسه مقام می‌آورده است. هنرستان گرافیک را گذرانده و در طراحی قوی‌تر از نقاشی ظاهرشده است.
او هنرمند خوش‌ذوق و خوش‌رویی است. همان‌طور که با طمأنینه سینی چای را جلوی ما روی میز می‌گذارد، تاریخچه‌ی مختصری از فعالیت‌های هنری‌اش در جشنواره‌ها، نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی تا برگزاری کارگاه‌های آموزشی را برایمان تعریف می‌کند. اولین نمایشگاه گروهی‌اش سال ۱۳۸۷ در خانه هنرمندان تهران برگزار شد. وقتی درباره‌اش بیشتر می‌خوانم، نام دو استاد نقاشی تأثیرگذار در زندگی هنری‌اش، غلامحسین سهرابی و علی بیگی پرست، هیچ جا از قلم نیفتاده. بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه مارلیک نوشهر در رشته نقاشی و برگزاری دو نمایشگاه اولش در خانه هنرمندان و گالری گلستان، درشبکه اجتماعی فیس‌بوک به گسترش حرفه‌ای دایره ارتباطاتش با گالری‌دارها و کیوریتورها می‌پردازد و روابطش با خارج از کشور نیز از همان‌جا شکل می‌گیرد. با دیدن چندین مجموعه از نقاشی‌هایش متوجه می‌شوم که از تکنیک‌ها و مدیاهای مختلفی استفاده می‌کند و همان‌طور که خودش می‌گوید با تغییر تکنیک، فضاهای ارائه‌اش هم تغییر می‌کنند اما سوژه‌هایی هم هستند که در آثار گوناگون تکرار می‌شوند.
در کل، نقاشی برای خسروی محل پرسه‌زنی و تجربه است. او سخت‌کوش است و این مسیر آینده‌ای درخشان را برایش رقم میزند.
نمایشگاه اخیر او «اشباحِ سرگردانِ تاریخ» شامل ۱۲ تابلو با تکنیک رنگ‌روغن روی بوم‌هایی بزرگ با ابعاد متنوع به‌صورت عمودی و افقی است که بر دیوارهای سالن اصلی گالری چیدمان شده‌اند. ابعاد آثار از ۱۰۰ در ۷۰ سانتی‌متر تا ۱۸۰ در ۲۵۰ سانتی‌متر متنوع است. تمامی تابلوها از ضلع بالایی‌شان روی دیوار تراز شده‌اند و بدون عنوان‌اند؛ اما بروشور تصاویر و اطلاعات آثار برای آگاهی بینندگان با چاپ رنگی در سایز A4 روی میز پذیرایی در فضای گالری قرارگرفته است.
نمایشگاه «اشباح سرگردان تاریخ» مرتضی خسروی، از تاریخ ۲۰ آگوست تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲ (۲۹ مرداد تا ۲۰ شهریور ۱۴۰۱) به مدت سه هفته در سالن اصلی گالری رامفجورد اسلو[۱] در کشور نروژ برقرار است.
امیر نصری در استیتمنت نمایشگاه، گزارش کلی و توصیفی از نمایشگاه پیش رو و تحلیل تاریخی از آثار و سبک هنرمند ارائه داده است. در بخشی از بیانیه آمده است:
«عکس‌های قدیمی، آدم‌ها را به اشیاء بدل می‌کنند. آن‌ها خاطره‌هایی مومیایی‌شده هستند. آدم‌ها در این عکس‌ها اموری غایب‌اند و درعین‌حال حاضرند. ویژگی هر تصویر بازی میان حضوروغیاب است. هر چهره‌ای خبر از این می‌دهد که روزگاری در آن زمان و آن مکان حاضر بوده است. عکس‌های قدیمی این بازی میان حضوروغیاب را به مخاطب‌شان دقیق‌تر نشان می‌دهند، مثل عکس‌هایی از افرادی که آن‌ها را می‌شناسیم یا آلبوم‌های خانوادگی که نشان می‌دهند هم‌اکنون چه کسانی دیگر در میان ما نیستند. مجموعه‌ی آخر مرتضی خسروی به همین موضوع پرداخته است. خسروی نقاشی است که در مجموعه‌های قبلی‌اش به پرتره‌های تخریب‌شده پرداخته بود و هراسی از تخریب چهره ندارد. علاقه‌ی او به بازسازی تصاویر را در مجموعه‌ی سالو نیز می‌توان دید که بازسازی شخصی او از فیلم پازولینی است…»
او از سوژه‌ی اصلی نمایشگاه که روایت مهاجران و آوارگان لهستانی بعد از جنگ جهانی دوم در ایران است به‌عنوان مواجهه‌ای نوستالژیک برای مخاطبان یاد می‌کند و می‌افزاید:
«در مواجهه‌ی نوستالژیک همواره با نگاهی اگزوتیک روبروایم که ابعاد اصلی یک واقعه را نشان نمی‌دهد بلکه آن را می‌آراید و به یک کالای توریستی برای ثبت در تاریخ تبدیل می‌کند. در این مواجهه آدم‌ها یا قربانیان جنگ همچون اشیاء به نظر می‌آیند؛ اما خسروی در این مجموعه از تصویر آدم‌ها شی‌زدایی کرده و نگاه اگزوتیک به گذشته را کنار گذاشته است. او در این عکس‌های قدیمی، اشباح سرگردان در تاریخ را احضار کرده است. هدف صرفاً بازنمایی همان عکس‌های قبلی با تکنیکی نقاشانه نیست، بلکه تکنیک نقاش در خدمت اشباحی است که در عکس‌های تاریخی حضور دارند …»
در نگاه اول به تابلوها متوجه ظهور فیگورها و محو شدنشان همچون تصاویر متحرک می‌شویم. اشیاء کیفیتی ثابت دارند، طبیعت کمتر و مخدوش است. چیدمان‌ها در فضاهایی مه‌آلود تصویر شده است و اغلب شاهد اجتماعی از انسان‌های شبح‌وار هستیم که در صحنه حرف اول را می‌زنند. همان پیکره‌های موهوم که هرکدام بر اساس تاریخ فوتشان کم‌کم از دید پنهان می‌شوند.
در بین آن‌ها کودکان، دخترکان و زنان چهره‌ها و هیبت‌هایی واضح‌تر و ماندگارتر دارند. چیدمان سوژه‌ها در صحنه نمایش‌وار و کم‌تحرک است، گویا سوژه‌ها آماده می‌شوند تا از آن‌ها تصویربرداری شود.(نقاشی‌ها از روی عکس‌های قدیمی کشیده شده‌اند). آثارِ در ابعاد بزرگ هرکدام برشی از تاریخ‌اند و آثار با ابعاد کوچک‌تر، بدون تغییر خاصی در اندازه‌ی سوژه، همچنان برشی از داستان همان قطعات بزرگ‌ترند، داستانِ حضور تکرارشونده و بی‌ثباتمان در دوران. مفهوم بی‌ثباتی و عدم قطعیت در حال و هوای جنگ و در بین مردمان جنگ‌زده پررنگ‌تر جلوه‌گر می‌شود و به‌همان اندازه رنگ‌های به‌کاررفته در آثار هنرمند کمرنگ‌تر و فام‌های خاکستری و خاکستریِ رنگی نمایان می‌شوند که نشانی از سردی و غبارآلودی ایام جنگ و بعد از آن‌اند. تنها رنگ قابل‌تأمل، قرمز کدر و خونینی است که به‌صورت لکه‌هایی روی تعدادی از تابلوها دلمه بسته است. در فضای گالری که قدم می‌زنید اگر گوشتان را تیز کنید طنین موسیقی از میان تصاویر بلند می‌شود.
روزی که به آتلیه هنرمند رفتم بعدازظهر یکی از روزهای بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ بود. آن زمان که خبر تنش‌زای احتمال حمله روسیه به اکراین به گوش می‌رسید و اتفاق هم افتاد. ناخودآگاه درون آثارش تکرار تاریخ را می‌دیدم. حال و هوای اگزوتیکی که در آثارش دیده می‌شود، برای مخاطب ایرانی نیز آشناست با سرزمین و زیستش بیگانه نیست. بااین‌وجود خسروی هنرمند زیرک و باهوشی است. به نظر می‌رسد مخاطبان آثارش را پیداکرده است. او خود هنرگردانی زبردست است و هنرش را به‌درستی ارائه می‌دهد. در انتخاب گالری، چیدمان فضا و ارائه‌ی آثار دقت و ظرافت طبع دارد و مسیرش را چیدمان می‌کند.
همان روز بعد از دیدن آخرین آثارش که نمایشگاه کنونی است، از کارگاه چوب‌بری و سفالگری که محل کسب‌وکار خانوادگی‌شان بود هم بازدید کردم. ازآنجایی‌که او در خانواده‌ای هنرمند، از نوع هنرهای کاربردی، پرورش‌یافته است؛ به مخاطب، نیازهایش، بازار و تجارت نیز تسلط دارد و در طول مسیر هنرمندان دیگر را هم شناسایی و راهنمایی می‌کند.
علاوه بر نمایش انفرادی خسروی با عنوان «اشباحِ سرگردانِ تاریخ»، او در نمایشگاه گروهی دیگر در گالری رامفجوردشرکت کرده است که در ادامه آشنایی مختصری از این گالری خواهیم داشت:
گالری رامفجورد در سال ۱۹۹۸ توسط الیزابت رامفجورد تأسیس شد و دارای سه فضای مجزا با مساحت بیش از ۱۲۲۰ مترمربع است. مأموریت اصلی گالری، حمایت از هنرمندان تازه‌کار و نوظهور وادی هنر است و ازآنجایی‌که از سال‌ها پیش خوشامدگوی بسیاری از هنرمندان نوپا بوده، هنرمندان اصلی و باسابقه‌اش، همان جوانان معرفی‌شده توسط گالری در طول این سال‌ها هستند. گالری رامفجورد یک مکان نمایشگاهی پویا در مرکز شهر اسلو است و به رویدادهای متقابل بینارشته‌ای معروف است. درحالی‌که تمرکز اصلی‌اش روی نقاشی‌های رنگ‌روغن است، طیف گسترده‌ای از آثار طراحی، عکاسی، ویدئو، مجسمه‌سازی و هنرهای تلفیقی را نیز نمایش می‌دهد و در چند سال گذشته با همکاری با شرکای خارجی‌اش وارد عرصه نمایشگاه‌های بین‌المللی شده است.
آثار مرتضی خسروی در گالری رامفجورد و اطلاعات مربوط به این نمایشگاه را اینجا ببینید.
نقد نمایشگاه های دیگر را اینجا دنبال کنید.
[۱] – galleriramfjord
