چالش‌ها و تحولات هنر معاصر با هوش مصنوعی
مقدمه
هنر معاصر همواره انعکاس‌دهنده‌ی تغییرات اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی بوده است. در گذشته، نهادهای هنری مانند موزه‌ها، گالری‌ها و منتقدان نقش تعیین‌کننده‌ای در ارزش‌گذاری آثار هنری داشتند. آثار هنری از طریق نمایشگاه‌های رسمی و بررسی‌های منتقدان به رسمیت شناخته می‌شدند؛ اما با ظهور پلتفرم‌های دیجیتال، پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و بازارهای NFT امکان دیده‌شدن آثار را بدون نیاز به واسطه‌های سنتی فراهم کرده‌اند. هنرمندان می‌توانند آثار خود را مستقیماً به مخاطبان ارائه دهند و بدون وابستگی به موزه‌ها و گالری‌ها، در سطح جهانی دیده شوند. این تغییر نه‌تنها موجب دموکراتیزه شدن دسترسی به هنر شده است، بلکه باعث شده معیارهای ارزش‌گذاری آثار هنری نیز تغییر کند.
در دهه‌های اخیر، فناوری‌های دیجیتال به‌ویژه هوش مصنوعی، متاورس و NFT ها تغییرات عمده‌ای را در نحوه‌ی تولید و مصرف هنر ایجاد کرده‌اند. هنر دیجیتال به یکی از مهم‌ترین اشکال هنری تبدیل شده است و مفاهیم بنیادین هنر همچون خلاقیت، اصالت و زیبایی‌شناسی در معرض چالش‌های جدید قرار گرفته‌اند. این مقاله به بررسی نحوه‌ی تأثیرگذاری فناوری‌های نوین بر جایگاه هنرمند، زیبایی‌شناسی هنر و آینده‌ی هنر دیجیتال پرداخته و به تحلیل چالش‌ها و تحولاتی می‌پردازد که این روندهای جدید در هنر معاصر ایجاد کرده است.
۱. نقش هوش مصنوعی در تغییر جایگاه هنرمند
۱.۱ هنر و خلاقیت در عصر الگوریتم‌ها
هوش مصنوعی نه‌تنها ابزار کمکی برای هنرمندان است، بلکه به‌عنوان یک خالق مستقل نیز مطرح شده است. الگوریتم‌های یادگیری ماشینی مانند DALL·E، Midjourney و Stable Diffusion قادر به تولید آثار هنری با کیفیت بالا هستند. این تحول پرسش‌هایی اساسی را درباره مفهوم خلاقیت، اصالت و مالکیت هنری مطرح کرده است.
نقد: در تاریخ هنر، اصالت یک اثر ارتباط تنگاتنگی با خلاقیت انسانی و تجربه زیسته هنرمند دارد. به‌طور سنتی، هنر به‌عنوان نتیجه‌ی خلاقیت فردی و انسانی در نظر گرفته می‌شد؛ اما در عصر دیجیتال، تولید هنر با استفاده از سیستم‌های خودآموز هوش مصنوعی، این مرزها را دچار تغییر کرده است. هنرمندانی که به‌طور مستقیم با این ابزارها کار می‌کنند، به‌نوعی به هماهنگ‌کنندگان فرآیندهای خلاقانه تبدیل‌شده‌اند. اما در مورد آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی، آیا می‌توان همان معیارهای سنتی را به کار برد؟ آیا این آثار بخشی از تاریخ هنر خواهند شد، یا به دلیل نبود نیت انسانی از دایره تحلیل تاریخی خارج می‌شوند؟
و آیا می‌توان آثار هنری تولید شده توسط AI را به‌عنوان هنر واقعی در نظر گرفت؟ آیا هنر ازآنجاکه توسط یک الگوریتم خلق می‌شود، از ماهیت انسانی خود خالی است؟
۱.۲ بحران هویت هنرمند
ظهور هوش مصنوعی و ابزارهای دیجیتال، جایگاه هنرمند را به چالش کشیده است. در گذشته، هنرمند نه‌تنها فردی خلاق بلکه صاحب مهارت‌های فنی خاص بود؛ اما امروز، ابزارهای دیجیتال و هوش مصنوعی این امکان را فراهم کرده‌اند که هر کسی که به این فناوری‌ها دسترسی داشته باشد، آثار هنری تولید کند. این مسئله ممکن است به بحران هویت هنرمند منجر شود. آیا هنرمند به‌عنوان فردی که در فرآیند تولید اثر هنر دخیل است همچنان قابل‌تعریف است، یا صرفاً استفاده از ابزارهای دیجیتال و مدیریت الگوریتم‌ها به‌عنوان هنرمند کافی است؟
۲. مرزهای زیبایی‌شناسی در عصر متاورس و واقعیت مجازی
۲.۱ تحول در تجربه‌ی مخاطب
یکی از مهم‌ترین تحولات در هنر دیجیتال، ورود متاورس و واقعیت مجازی به دنیای هنر است. در این فضاها، هنر دیگر به‌عنوان یک شیء فیزیکی قابل‌مشاهده نیست، بلکه به‌صورت تجربه‌ای تعاملی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. در دنیای متاورس، مخاطب می‌تواند در داخل اثر هنری حرکت کند، آن را دستکاری کند و حتی آن را تغییر دهد. این نوع تجربه‌های جدید، به‌طور فزاینده‌ای مرزهای هنر را تغییر می‌دهند و بر این اساس، هنرمندان و مخاطبان ممکن است دیدگاه‌های جدیدی نسبت به هنر و زیبایی‌شناسی پیدا کنند.
نمایشگاه‌های هنری در متاورس نمونه‌ای از این تغییرات هستند. کریپتووکسلس (Cryptovoxels) یا دیسنترالند (Decentraland)، به کاربران اجازه می‌دهند که بدون حضور فیزیکی، در یک فضای دیجیتال آثار را مشاهده کنند، این نمایشگاه‌ها به مخاطبان این امکان را می‌دهند که در فضایی سه‌بعدی و دیجیتال غوطه‌ور شوند که به‌طور کامل متفاوت از گالری‌های فیزیکی است. مخاطب در این فضا تنها یک تماشاگر منفعل نیست بلکه در خلق و تجربه‌ی اثر هنری به‌طور فعال شرکت می‌کند. این تحول در تجربه‌ی هنری، به‌طور قطع به تعریف جدیدی از زیبایی‌شناسی منجر می‌شود.
چالش:
• آیا تاریخ هنر معاصر باید شیوه‌های جدید تجربه هنری را در روایت‌های خود بگنجاند؟
• چگونه می‌توان بین هنر دیجیتال و هنر فیزیکی تمایز قائل شد، درحالی‌که تجربه مخاطب در هر دو مورد نقش کلیدی دارد؟
۲.۲ چالش مفهوم اصالت
اصالت به‌عنوان یک مفهوم اساسی در تاریخ هنر همیشه موردتوجه بوده است. در دنیای فیزیکی، اصالت به‌معنای نسخه‌ی اصلی یک اثر هنری است که از نسخه‌های کپی تمایز دارد؛ اما در دنیای دیجیتال، جایی که بازتولید و کپی‌برداری به‌راحتی ممکن است، مفهوم اصالت به چالش کشیده شده است. در این شرایط، می‌توان گفت که اصالت اثر هنری دیگر به ماده یا تکنیک آن بستگی ندارد بلکه به‌واسطه نوع تجربه‌ای که برای مخاطب ایجاد می‌کند، معنا پیدا می‌کند.
NFT ها و بلاکچین فناوری‌هایی هستند که در تلاش‌اند تا مفهوم اصالت را در دنیای دیجیتال احیا کنند. با استفاده از این فناوری‌ها، هنرمندان می‌توانند آثار دیجیتال خود را به‌عنوان نسخه‌های اصیل و منحصربه‌فرد به فروش رسانند و اعتبار آثار خود را از طریق ثبت دیجیتال ثابت کنند.
در قسمت بعدی به آینده هنر دیجیتال و اصالت آثار NFT و چالش‌های حقوقی آن خواهیم پرداخت.
منبع: Wands, Bruce. The Art of the Digital Age
در ادامه این پرونده را دنبال کنید..
قسمت قبل از این پرونده را اینجا بخوانید:
قسمت اول: عمق در دنیای سطحی و هنر دیجیتال: فرصت یا تهدید؟
قسمت دوم: هنرمندان معاصر و مقابله با سطحی شدن هنر
قسمت سوم: هنرمند یا تکنسین؟ ابزارهای دیجیتال نقاشی از عکس و بحران خلاقیت
در همین ارتباط بیشتر بخوانید:
