رابطه تفکیک ناپذیر متن و حاشیه
نگاهی به نمایشگاه پارارگون در عکاسی
- به قلم مریم روشن‌فکر
نمایشگاه ” پاراگون در عکاسی” نمایشگاهی است که به معرفی روش‌ها و تکنیک‌های چاپ آلترناتیو پرداخته است، شیوه‌های قدیمی و مربوط به تاریخ عکاسی.
آثاری که در این نمایشگاه بر دیوارها جای گرفته‌اند را البته، دیگر نمی‌توان عکس به شمار آورد، بلکه این آثار در حوزه «فتوآرت» قرار می‌گیرند.
فتوآرت یکی از واژه هایی است که به تازگی ظهور پیدا کرده است. ژانری در هنر که آن را تصویر عکس بنیاد هم ترجمه می‌کنند. تصویری که در آن عکس دستمایه خلق اثر هنری می‌شود و قابلیت‌های آن در بازتاب « آن چه بوده است» به قول بارت، برای آفرینش اثری مورد استفاده قرار می‌گیرد که عکس هم چنان که جزئی از آن است، دیگر عکس نیست و از ماهیت عکس بودگی خود جدا می‌شود.
این خاصیت که چیزی هم جزئی از اثر باشد و هم بتوان آن را تفکیک کرد، اولین بار در مورد قاب نقاشی و توسط کانت مطرح گردید، بعدها فیلسوفان دیگری این معنا را در هنر بسط دادند و موضوع میزان بستگی حاشیه و متن را در اثر هنری به چالش کشیدند.
« پارارگون در عکاسی» نمایشگاهی است که به موضوع عکاسی آلترناتیو پرداخته است، گونه‌ای از عکاسی که در آن از تکنیک‌های غیر معمول و بعضا قدیمی برای عکاسی و چاپ استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها که اغلب قدمتی بالای صد سال دارند، به دلیل عملیات دستی پیچیده و بعضا زمان‌بَر از بدنه دنیای «یهویی»های عکاسی امروزی فاصله گرفته و در حوزه دیگری که متعلق به تالار افتخارات فرهنگ است مطرح گردیده‌اند. منظور از « تالار افتخارات» دنیای هنرهای تجسمی است. دنیایی رنگارنگ و بدون مرز، دنیایی که در آن زیبایی و والایی و اخلاق جایگزین کاربرد و روزمرگی می‌شود و در همین حوزه است که عکاسی آلترناتیو به عنوان امری از دل عکاسی زاده شده و جزئی از آن است، زیرا در واقع نحوه ایجاد تصویر در آن به واسطه نور، لنز، اتاق تاریک و ماده حساس به نور اتفاق می‌افتد، عواملی که ارکان بنیادی عکاسی هستند و البته ظهور آن و تبدیل شدنش به یک تصویر که دارای جسم و ماده است نیز به همان ترتیب که در عکاسی اتفاق می‌افتد با مواد شیمیایی و تاباندن نور به انجام می‌رسد. پس عمل شگفت ثبت جهان مادی که خصیصه عکاسی است در این روش نیز همچنان پابرجاست، اما این بار به دلیل به کارگیری چاپ‌های دستی و ورود عنصرِ اتفاق به فرآیند تولید تصویر، نتیجه دیگر در حوزه عکس به عنوان تصویر واقع‌گرا، گزارش‌گر، توضیح دهنده و شرح دهنده آن‌چه در برابر دوربین اتفاق افتاده است، قرار نمی‌گیرد، بلکه وارد حوزه تصاویری می‌شود که در آن جنبه زیبایی‌شناسانه و انتقادی بر سایر جنبه‌ها برتری می‌جوید.
این‌گونه است که عکاسی آلترناتیو به عنوان روشی که در تکنیک وامدار عکاسی و در مدیا وامدار نقاشی است، حضور پیدا می‌کند و در جایی می‌ایستد که ظاهرا در حاشیه عکاسی قرار دارد، اما رابطه آن با متن نیز رابطه‌ای سلبی و در تقابل با دیگر اجزای رسانه‌ای به نام عکاسی مفهومی کلی‌تر را با عنوان هنر شکل می‌دهد.
زینب ثقفی دانش‌آموخته عکاسی تا مقطع کارشناسی ارشد است، و به همین دلیل فردیست برخاسته از بستر متن عکاسی که برای شکل دهی به مسیر ذهنی خود، با احیای شیوه‌های چاپ و عکاسی آلترناتیو مانند: چاپ امولسیون مایع، گام بیکرومات، لومن و عکاسی کلودیون ِتَر، این نمایشگاه را برگزار نموده است. این نمایشگاه ماحصل ده سال مطالعه، آزمایش و تلاش اوست برای بازآموزی این شیوه‌ها و تبدیل آن به اثر هنری. او در سال‌های اخیر با برگزاری کارگاه‌هایی بخشی از این تکنیک‌ها را به علاقه‌مندان آموزش داده است و نتیجه آن را در این نمایشگاه در معرض دید عموم قرار داده.
از جمله تکنیک‌هایی که در این نمایشگاه بسیار مورد استفاده قرار گرفته است، امولسیون مایع نقره بر بسترهای متفاوت است. این نوع از چاپ که به دلیل استفاده از نیترات نقره در آن گران‌قیمت محسوب می‌شود، دارای دو قابلیت ویژه است، یک، امکان استفاده از نگاتیو در هر قطع و اندازه، زیرا در این تکنیک قابلیت تاباندن تصویر بر بستر حساس وجود دارد و دوم امکان چاپ تصویر بر سطوحی غیر از کاغذ، مانند فلز، چوب، چرم و …
ثقفی در مجموعه آثار امولسیون خود با استفاده از همین قابلیت‌ها تصاویر را بر سطوحی چاپ نموده است که با ذات و اصل خود آن در تضاد هستند و از همین طریق لحن انتقادی خود را به خصوص در زمینه رابطه انسان و موجودات زنده پیرامونش بر اثر پیاده کرده است، در مورد محتوا و فرم هنری آثار ثقفی باید گفت، محور اصلی این آثار بر تضاد استوار است، به چالش کشیدن مظاهر تکنولوژی و عناصر طبیعی، دست‌ساخته‌های سنتی و مدرن و در نهایت طرح سوال پیرامون چیستی هر کدام از آنان.از این مجموعه می‌توان به تصویر سر بریده گوسفند چاپ شده بر قطعه‌ای چرم و یا تصویر تبر بر روی تکه ای چوب یاد کرد.
مجموعه دیگری که در این نمایشگاه عرضه شده است، شامل سه عدد شیشه می‌باشد که به شیوه کلودیون تر عکاسی شده‌اند، در این روش که بسیار قدیمی است، سطح شیشه به ماده حساس به نور آغشته شده و پیش از خشک شدن آن باید عکاسی و ظهور شود، کیفیت بسیار بالای و میزان دقت در ثبت جزئیات از ویژگی‌های این نوع از عکاسی است و شیشه‌هایی که ازین طریق عکاسی می‌شوند دارای ارزش مادی بالایی هستند.
ثقفی با برپایی این نمایشگاه پیشنهاد تازه‌ای را برای عکاسان مطرح می‌کند، راهی تازه که دارای کیفیت‌هایی منحصر به فرد و جذاب است، هرچند این رشته و این‌گونه چاپ در ایران کمتر شناخته شده‌است، اما در سال‌های اخیر در سایر کشورها روز به روز بر طرفداران آثار عکاسی و چاپ شده به انواع این رشته‌ها رو به افزایش است، استقبال خانه‌های حراج، مجموعه‌داران و همچنین موزه‌ها در سرتاسر جهان برای خرید و نگهداری این آثار که کیفیت آن با مرور زمان از دست نمی‌رود، در حوزه رسانه عکس شایان توجه می‌باشد. و ارزش اصلی کار زینب ثقفی نیز در همین ارائه و آموزش نهفته است.
[/one_half_last]
