بخش چهارم با عنوان تصاویر و روایت
انتشارات افق | نویسنده: بت ویلیامسن | مترجم: هادی ربیعی
تلخیص سایت تندیس محدثه شادمهر
قسمت های قبلی این پرونده را اینجا بخوانید:
- خلاصه کتاب هنر مسیح | بخش مقدمه
- خلاصه کتاب هنر مسیح | مریم عذرا | قسمت اول
- خلاصه کتاب هنر مسیحی | زندگی زمینی مسیح
در بافت هنر مسیحی اغلب چنین گفته می‌شود که تصاویر به عنوان کتاب‌های بی‌سوادان عمل می‌کنند.
تصویر برای بی‌سوادی که به آن می‌نگرد همان کاری را انجام می‌دهد که نوشته برای باسواد، زیرا شخص ناآموخته کاری را که کلمات باید انجام دهند در تصویر می‌بیند. بنا به گفته‌ی گریگوی کبیر، هدف از خلق تصاویر تنها تحریک احساسات مذهبی نیست بلکه تصاویر پیام‌های مهم کتاب مقدس را نیز به بی‌سوادان انتقال می‌دهند.
در تحقیقاتی که به تازگی صورت گرفته، سطوح و مراحل دقیق‌تری برای سواد از یکدیگر تمیز داده شده است و فقط روحانیون نبوده‌اند که می‌توانستند زبان لاتین بخوانند، بلکه برخی عوامل نیز به طور ابتدایی قادر بودند زبان لاتینی را بفهمند، پس تصاویر به منظور یادآوری یا راهنمایی آن‌ها برای‌شان مفید بوده است.
و از اینجا بود که متکلمان در زمان‌های آتی این کارکرد را مدنظر قرار دادند و به‌تدریج کلیسا از تصاویر برای آموزش و همچنین یادآوری حمایت کرد.
بوناونتورا قطب طریقه‌ی فرانسیسی، دفاعیه سه جانبه‌ای را از هنر مسیحی بنا نهاد؛ اینکه این تصاویر برای بی‌سوادان ساخته شده‌اند و افراد بی‌سواد از طریق تصاویر آنچه که توانایی خواندنش را در کتاب مقدس ندارند، درک می‌کنند و اینکه برانگیخته شدن سرسپردگی از راه دیدن تصاویر اعمال مسیح، محتمل‌تر است که در یاد باقی بماند.
تصویر روایی یا storia به زبان لاتین، از تصویر غیرروایی همچون شمایل که imago خوانده می‌شد، متمایز بود.
تصویر غیرروایی به بازنمایی یک شخص مقدس همچون مسیح یا یکی از قدیسان اختصاص داشت. از نخستین تصویرسازی‌های به جا مانده از کتاب مقدس می‌توان کتابی در لندن، معروف به پیدایش کاتن نام برد که در آتش‌سوزی ۱۷۳۱ میلادی صدمه دید، اما از تکه‌های نیم‌سوخته‌ی به جا مانده، حدود ۳۳۰ مینیاتور اصلی، آن روایت بصری همه جانبه را شکل می‌دهند.
ابزار چاپ باسمهایمهمترین گونه‌های کتب مصور برای اعمال دینی در اوایل قرون وسطی، کتاب‌هایی بودند که انجیل‌های چهارگانه یعنی چهار کتاب نخست عهد جدید و مزامیر که دربرگیرنده ۱۵۰ مزمور عهد عتیق بود را شامل می‌شدند.
یکی از محبوب‌ترین این کتاب‌ها مکاشفه‌ی یوحنا بود که حدود ۱۴۰ نسخه‌ی خطی مصور که متعلق به دوران پیش از ظهور صنعت چاپ بود از آن به جا مانده است.
نخستین مکاشفه‌های مصور به قرن نهم و دهم بازمی‌گردند و غالباً متعلق به آلمان و اسپانیا هستند.
متن روایت مکاشفه دراماتیک و پیشگویانه است و به دلیل آنکه شهودی از پایان جهان است در خارج از مرزهای زمان تاریخی رخ می‌دهد.
یکی از نخستین نمونه‌های به جا مانده از این مکاشفه‌های مصور، مکاشفه‌ی مورگان نام دارد که دارای ۸۳ طرح قاب شده است.
این طرح‌ها که با ظرافت رنگ‌آمیزی شده‌اند در ردیف‌های دوتایی در هریک از صفحات قرار گرفته‌اند.
نباید زیبایی این نسخ خطی را از ذهن دور نگه داشت، زیرا در قرون وسطی این نسخ خطی همچون شرح‌های مهم تاریخ نجات تا حدودی کتاب نفیس رومیزی محسوب می‌شدند.
در طی قرن پانزدهم، نسخه‌های چاپی باسمه‌ای (لوحی) مکاشفه‌ی مصور در دسترس مخاطبان بیشتری قرار گرفت.
چاپ باسمه‌ای، صورتی بینابینی از نشر است که در حد فاصل میان تولید نسخ خطی و چاپ سربی شکل گرفت.
روابطی که میان موسی و عیسی در تصویر زیر شکل داده شده است، نسبت‌هایی گونه‌شناختی هستند، به این معنا که موسی به عنوان رهبری که وظیفه‌ی رهانیدن بنی اسراییل از بردگی در مصر و هدایت آن‌ها را به سرزمین موعود برعهده داشت، نشانه‌ای برای مسیح در نظر گرفته می‌شد که با مرگ خویش بر صلیب بشریت را به نجات ابدی رساند. این عناصر عبارتند از «گونه‌ها» یا «سرنمون‌ها» در عهد عتیق و «پادگونه‌ها» در عهد جدید که بر این اساس موسی «گونه»ی مسیح است. این تأییدی است بر وحدت میان عهد جدید و عهد قدیم.
کتاب مقدس فقرا خلاصه‌هایی از کتاب مقدس بود که کشیشان و راهبان درویش مسلک آن را تهیه می‌کردند. از دیدگاه آن‌ها فقر بخش مهمی از شیوه‌ی زندگی دینی‌شان بود.
با ظهور چاپ باسمه‌ای، این کتاب در دسترس مخاطبان بیشتری قرار گرفت که نخستین این کتاب‌ها همچون نسخ خطی الگوی خود، ۳۶ صفحه تصویر داشتند.
گونه‌ای دیگر از تصویرسازی روایی را می‌توان بر دیوارهای کلیساها مشاهده کرد که در بازیلیکای بزرگ مسیحیت اولیه در رم، تصویرپردازی‌های روایی از این موضوعات روی دیوارهای طویل شبستان‌ها صورت گرفت؛ بهترین نمونه‌ی حفظ شده از این تزیینات روایی اولیه در کلیسای سانتا ماریا مادجوره قرار دارد.
در کلیسای سن فرانسیس واقع در آسیزی همانند بازیلیکای سن پیتر صحنه‌های مربوط به عهد عتیق از چپ به راست و صحنه‌های مربوط به عهد جدید از راست به چپ خوانده می‌شدند.
این کار سبب شده که بخش‌های نخستین روایت روی هر دیوار با بخش‌های نخستین روایت روی دیوار دیگر جفت شود و به همین صورت بخش بعدی نیز با یکدیگر جفت شوند.
در بخش‌هایی زیر هر تصویر نوشته‌هایی گنجانده‌اند تا به کسانی کمک کنند که سطح سوادشان در لاتین نوشتاری تا آن اندازه بالا نبوده که بتوانند آنچه را که در هریک از این تصاویر روی داده بود به هم ربط دهند.
به تشخیص و تأیید هانس بلتینگ واقعیت این تصاویر روایی و مجموعه‌های مشابه به مثابه‌ی بیانات عالمانه‌ای در قالب بصری هستند که در اصل شاید تنها افراد باتجربه و تحصیل کرده آن‌ها را به طور کامل درک کنند.
