باسم الرسام | شاعران در عصر لوله‌ها

شاعران در عصر لوله‌ها
نقدی بر نمایشگاه باسم الرسام در گالری الهه

سایت تندیس: به قلم جاوید رمضانی

گفته‌اند ماندن میان زمین و آسمان، ولادت و مرگ شاعران را پدید آورده است. شعر سعی می‌کند تا خانه‌ای بسازد و آدمی در آن سکنی گزیند تا از بی‌وطنی و سرگردانی که ذات بشر در آن پوشیده مانده است نجات یابد.
به این ترتیب شاعران اهل حقیقت‌اند و بیش از همه سیر آفاق و انفس و گاهاً مهاجرت‌های جبری دامان آنان را می‌گیرد.
امروزه نقاشان شاعر بسیار رخ می‌نمایند. اینکه شعر و تصویر دو امکان برای ساختن مأمن انسان سرگردان است شکی نیست، اما جهان معاصر جهان تصویر است؛ چه آن را نیک بدانیم و چه ناخواسته، باید اعتراف کنیم که تصاویر انگاره‌های ذهنی عامه‌ی مردم را شکل داده‌اند و شاید از این روست که مشهورترین هنرمندان در عصر حاضر شاعرانِ به تصویرسازی مشهورند، تصاویری از جنس سینما نقاشی و گاهاً مجسمه.
از سوی دیگر باید هنر ملی ایرانیان را شعر بدانیم و بی‌گاه نیست که بگوییم عزیمت اندیشه‌ی زیبا پرست از تجرید و قافیه و وزن کلمات در این سرزمین آغاز می‌گردد.این هفته در گالری الهه شاهد حضور شاعری نقاش هستیم. باسم الرسام گرافیست، نقاش، شاعر و نویسنده عراقی تبار متولد ۱۹۶۰ م در بغداد است. وی از اوان کودکی نقاشی را از مادرش آموخت و در سال‌های آغاز انقلاب اسلامی به ایران مهاجرت کرد.
آغاز آشنایی جامعه هنری ایران با وی، از نمایشگاه نقاشی و طراحی او در سال‌های دهه‌ی هفتاد شروع شد.
لحن تصویری باسم رسام استوار بر خط و بافت پرتحرک همراه با فیگورهای اساطیری بود که می‌توانست جریان زندگی معاصر را در برشی میان متنی با استعاره‌ها به گذشته پیوند بزند. الرسام با تصویرسازی برای نشریات ادبی و فلسفی پا به عرصه گرافیک گذارد و بعدها با طراحی جلد مجلات و کتب بصورت حرفه‌ای خود را به‌عنوان طراح گرافیک مطرح نمود و در طی تمام این سال‌ها سعی در تداوم نگاه زیبایی شناسانه خود از نقاشی به گرافیک داشته است.
طراحی گرافیک رسام مصداق و نمونه خوبی برای نشان دادن جریان خلاقانه نشانه‌ها و فنون تصویری از جهان زیبایی‌شناسانه به فضای کاربردی گرافیک است. استفاده از فرم‌های اصیل همراه با رنگ‌های فام و با بافتی بیان گرایانه بیشتر آثار او با مبنای تصویرسازی خلاقانه و در رتبه هنرمندان کلاسیک طراحی گرافیک قرار می‌دهد.در این کارنما اما رسام سویه دیگری دارد؛ استفاده از مفاهیم شی‌ء با فضاسازی‌های تخت جریان متفاوتی از نقاشی او را شکل داده است. او بیشتر از احساسات شهودی فاصله گرفته و تحت جریانی معقول به استعاره و نشانه مفهومی روی آورده که لحنی گرافیکی در حد مجاز فضای نقاشانه دارد.
آیا او در جریان سال‌ها کار طراحی گرافیک به این سمت رفته است؟ بی‌شک نمی‌توان تأثیر این روند بر نظام ذهنی هنرمند را نادیده گرفت، اما از منظر نگارنده دغدغه‌های رسام با جهان معاصر هویت می‌گیرد و جنس ماهوی آن یعنی رفتار معناگریز و هنر طنز شاعرانه کماکان در انتهای لحن نقاش هویداست.این کارنما شامل ۱۰ اثر میکس مدیا بر روی بوم نقاشی همراه با سه تصویرسازی بر روی کاغذ در ابعاد کوچک می‌شود. تصویرسازی‌هایی که مخاطب در ابتدای نمایشگاه رؤیت می‌کند دارای نظام پیشرفته‌تری به لحاظ بصری است. حضور خط نوشته و پیچیدگی هارمونی آن نشانگر این موضوع است که نقاش باقی مجموعه آثارش را در حد اعلای تولید خود نمی‌داند و پیکره‌های انسانی که در ترکیب با حیوانات و اندام واره‌هایی با لحن آثار حجاری و تصاویر باستان شکل گرفته‌اند در آثار گذشته‌ی رسام به وفور دیده می‌شود که در این مجموعه به نوعی دیگر تصویر گردیده است. جنس کارهای گذشته وی مفهوم هویت را از فرم‌های سرزمین مادری و کهن خود به عاریت می‌گیرد.در مجموعه پیش رو پیکره‌ها به لوله‌ها تبدیل شده‌اند که به نفس ارتباطات جهان امروز اشاره دارد. چرخش انتقادی رسام به سمت نگاه متمرکز بر محوریت هستی جامعه معاصر اشاره می‌کند. پیکره‌های باستانی جای خود را به جریانی از اشیا مکانیکی داده‌اند که با اجزا بعضی از حیوانات ادغام شده است. نام گذاری آثار با اشاره به مضمون سمبلیک و مورد توجه هنرمند در هر تابلو انجام شده و بیشتر با زبان عربی و لاتین شکل گرفته. به واقع نگاه اسطوره‌ای رسام در این نام‌گذاری‌ها رخ نشان می‌دهد. به لحاظ بصری نظامی طراحی گونه و قطره چکان با ریتمی خاص در حاشیه سطوح رنگی و لوله‌ها مشاهده می‌شود که بازخورد توان طراحانه رسام در بکارگیری کارماده مخصوص به خود اوست. طنز آیرونی نقاش در بررسی تمدن انسانی شاید عمیق‌ترین لایه برخورد معنایی وی باشد، طنزی که از سال‌های دور حاصل مهاجرت‌ها و رنج‌های زیستن در اقلیم میان رودان است؛ مفهومی که جهان تصویری رسام را منحصر به فرد و قابل تأمل می‌کند.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم جاوید رمضانی را اینجا بخوانید: