مبحث نظریه‌ی تناسبات | خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

بخش دوازدهم

تاریخ نظریه‌ی تناسبات بشری به مثابه‌ی بازتابی از تاریخ سبک‌ها

اروین پانوفسکی ترجمه ندا اخوان اقدم، نشر چشمه

آوام مگ: تلخیص نیلوفر تقی‌پور

«پانوفسکی» در این فصل به‌تفصیل توضیح می‌دهد که: نظریه‌ی بیزانسی تناسبات که مطابق با تأثیر عظیم هنر بیزانسی است، دارای اهمیتی فوق‌العاده برای غرب بود و پیامدهای کلاسیک در آن به چشم می‌آید که در چارچوب کلی خود را با در نظرگرفتن شکل‌دهی ارگانیک بدن انسان به‌عنوان نقطه‌ی آغاز طراحی می‌کرد: این واقعیت اساسی را باید پذیرفت که ذاتاً بخش‌هایی از بدن انسان به یکدیگر جلوه‌ی خاصی می‌بخشند؛ اما این کاملاً غیرکلاسیک بود که در ابعاد بخش‌های دیگر نه با تقسیم‌بندی‌های رایج، بلکه تا حدودی با کاربرد پیش‌پاافتاده از پیمانه و واحد بیان می‌شدند.

پانوفسکی شک ندارد که منشأ این نظام یعنی همان روش شمارش برای دست‌یابی به اندازگیری را گویا باید در شرق یافت؛ اما قرون وسطا کاملاً با تفسیر متافیزیکی ساختار بدن آشنا بود و نمونه‌هایی از این شیوه‌ی تفکر را در نظریات «اخوان الصفا» و دیدگاه‌های کیهان‌شناختی می‌توان یافت که بر تناظر تقدیر الهی میان جهان و فرد متمرکز شده بود؛ اما نظریه‌ی قرون وسطایی تناسبات هیچ ارتباطی با هنر نداشت تا جایی‌ که از طرح کیهان‌شناختی موزون تبعیت می‌کرد و در ارتباط با هنر بود، به نظامی از قوانین کاربردی تنزل یافت که همه‌ی ارتباط خود را با هارمونی کیهان‌شناختی از دست داده بود.

تنها در رنسانس ایتالیا این دو جریان دوباره درهم ادغام شد: دوره‌ای که در آن مجسمه و نقاشی به جایگاه هنرهای آزاد دست یافتند و هنرمندان تجربه‌ی جذب فرهنگ صرفاً علمی دوران خود را داشتند و این طبیعی بود که حتی تئوری کاربردی تناسبات باید با معنای متافیزیکی مجدداً دگرگون می‌شد.

تئوری تناسبات بشری به‌عنوان پیش‌نیازی از آفرینش هنری و نیز بیانی از هماهنگی ازپیش‌تعیین‌شده میان عالم صغیر و کبیر در نظر گرفته می‌شد. پانوفسکی معتقد است: «علاوه بر این به‌عنوان یک مبنای زیبایی معقول تعبیر می‌شد. می‌توان گفت رنسانس تفسیر کیهان‌شناختی مربوط به نظریه‌ی تناسبات جاری در دوران یونانی‌مآبی و قرون وسطی را با مفهوم کلاسیک تقارن اصل اساسی از کمال زیبایی‌شناسی در هم آمیخت.»

به مثابه‌ی یک تلفیق میان روان ‌رمزی و عقلانی که میان مکتب نوافلاطونی و ارسطویی محسوب شده، نظریه‌ی تناسبات هم از منظر کیها‌ن‌شناسی تطبیقی و زیبایی به‌هنجار تفسیر می‌شد؛ به نظر می‌رسد که میان باورِ اواخر دوران یونانی‌مآبی و نظام کلاسیک «پولوکلیتوسی» پلی زد. شاید نظریه‌ی تناسبات به نسبت تفکر رنسانس بی‌نهایت ارزشمند به نظر می‌آمد، زیرا تنها این نظریه می‌توانست همزمانیِ ریاضی‌وار و نظریه‌پردازانه‌ی نیازهای معنوی متفاوت زمانه را برآورده سازد.

نظریه‌ی تناسبات، به یک اعتبارِ بی‌سابقه در رنسانس دست یافت. تناسبات بدن انسان به مثابه‌ی یک‌ فهم بصری از هارمونی موسیقی تحسین می‌شد که اصول هندسی یا اصول معمول عددی ساده‌شده بودند؛ به‌خصوص نسبت طلایی که از دوره‌ی طلایی افلاطون، اهمیت کاملاً مضاعفی را بدان افزود. تناسبات به ایزدان گوناگون کلاسیک مرتبط شدند؛ از این‌رو به نظر می‌رسید به اهمیتی باستانی و تاریخی و نیز اساطیری و کیهان‌شناختی مزین شده‌اند.

شماره های قبلی این پرونده را در لینک‌های زیر مشاهده کنید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .