مینیمالیسم و زبان جهانی پوستر
یادداشتی بر آثار پوستر بهنام رئیسیان
رپرتاژ: مجله هنرهای تجسمی آوام به قلم نویسنده مخاطب سعید سلیمی
اگر پوستر را آگهی یا اعلان بنامیم، با سخنرانی قابل مقایسه است که هم می‌تواند چون گزارشی طولانی خسته‌کننده باشد و هم مانند یک شعر، مختصر و زیبا، مثلاً برای اینکه ضرورت کار کردن را به فردی اثبات کنیم، یا ساعتی سخنرانی و در نهایت او را خسته می‌کنیم و یا می‌گوییم:
نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد
در پوستر نیز همین ساختار حاکم است. اگر در سخنرانی با کلمات سر و کار داریم و مختصر یا طولانی شدن بحث به نحوه‌ی استفاده از آنها بستگی دارد، در پوستر هم عناصر بصری چنین جایگاهی دارند.
مخاطب در مواجهه با پوسترهایی که به لحاظ بصری شلوغ و پر ابهام هستند، زمان بیشتری را صرف درک عناصر، کشف ارتباط آنها و دریافت مفهوم می‌نماید. لذا این پوسترها در انتقال سریع و موثر پیام ضعیف عمل می‌کنند. اما پوسترهایی که با کمترین عنصر بصری، اقدام به بیان مفهوم می‌نمایند، به ساده‌ترین شکل و در سریع‌ترین زمان، پیام را می‌رسانند. البته این سادگی تنها در انتقال پیام بوده و تولید اثر بسیار پیچیده است.
وقتی بخواهید یک خطابه‌ی طولانی بگویید، کار بسیار ساده است. اما اگر بخواهید در یک بیت شعر کل مفهوم را بیان کنید، بسیار دشوار خواهد بود. کار طراحی هم که می‌خواهد پوستری خلاق و موجز بسازد دشوار است؛ اما پیام راحت و سریع به مخاطب می‌رسد.
یکی از بارزترین نمونه‌های مختصرگویی، پوستر مینیمال است، گویی نه تنها با یک بیت شعر روبرو نیستیم بلکه با یک هایکو مواجهیم. در این زمینه، طراحان بسیاری فعالند؛ هر یک از ما تعدادی را می‌شناسیم و بر آثارشان نقدهایی داریم. اما هدف از این نوشتار، نقد آثار بهنام رئیسیان طراح پوستر ایرانی است.
او در به کارگیری عناصر بصری، همانند دیگر طراحان مینیمال، اصرار شدیدی در مختصرگویی و استفاده‌ی خلاق از حداقل عناصر برای بیان مفهوم دارد. اما آنچه او را مستقل از سایرین می‌کند، تمایل وی به کاربرد شاعرانه‌ی تصویر است که شاید از روحیه‌ی شاعرانه و بذله‌گوی ایرانی نشات بگیرد.
تصاویر پوسترهای رئیسیان، شباهت زیادی به نشانه یا لوگو دارند؛ به شکلی که اگر آنها را از قاب پوستر بیرون بیاوریم و در ماهیت نشانه قرار دهیم چیزی از ارزش‌های بصری و بیان محتوایی آنها کاسته نمی‌شود. البته این ویژگی در تمامی پوسترهای او صادق نیست؛ ولی در اکثر آنها قابل جستجو و یافتن است که بیان‌کننده‌ی تمایل به مختصرگویی و موفقیت او در جهت‌دار نمودن عناصر بصری برای بیان مفهوم و شکل‌گیری اثری گویا و زیباست.
نکته‌ی دیگر، تمرکز در ترکیب‌بندی‌های اوست. وی عناصر اصلی پوستر را در یک نقطه قرار می‌دهد تا چشم مخاطب برای یافتن عناصر مهم جهت دریافت مفهوم، زحمت چندانی به خود ندهد و این ویژگی هم دلیلی بر سرعت انتقال پیام در پوسترهای اوست. اما مطلب ضروری در پوستر، وجود جذابیت‌های بصری برای جذب مخاطب به سمت اثر است که در آثار رئیسیان، در چند مورد قابل بررسی است:
۱/ ایده پردازی‌های خلاق در تصویرسازی‌ها
۲/ فضای خلوت ناشی از تمرکزگرایی در ترکیب‌بندی
۳/ استفاده‌ی اندک اما درخشان از رنگ برای کمک به بیان مینیمال
وقتی مخاطب در شلوغی و ازدحام بصری جامعه با پوسترهایی روبرو می‌شود که با فضایی خلوت، رنگ‌هایی درخشان و ترکیب خلاقانه تصویر شکل گرفته‌اند، بی‌اختیار لحظاتی در برابر آنها می‌ایستد و این همان زمانی است که پوستر برای برقراری ارتباط با مخاطب نیاز دارد. او در این زمینه هم موفق است. نکته‌ی دیگر در پوسترهای رئیسیان جهان شمول بودن مفاهیم آنهاست. نمی‌توان تصاویر پوسترهای او را به فرهنگ ملتی خاص نسبت داد؛ بلکه این پوسترها متعلق به تمام انسان‌ها هستند و درک آنها، نیازمند درک مفاهیم انسانی در سطح جهانی است. وقتی رئیسیان در مورد صلح، اقیانوس‌ها و … صحبت می‌کند با عناصر بصری بین‌المللی به بیان مفهوم می‌پردازد. یک زن ایرانی همان حسی را از پوستر خشونت علیه زنان درمی‌یابد که زنی در هر جای دیگر جهان. اگر در مورد جنگ و یا دموکراسی صحبت می‌کند، این حس، جهان شمول است. او در تمام موضوعات چنین عمل می‌کند و این از ویژگی‌های آثار او است.
در انتها بسیار خوشحالم، در کشوری که ازدحام عناصر بصری، از طرف جامعه و طراحان به یک فرهنگ تبدیل شده، با طراحی روبرو هستم که با حداقل عناصر، مفهوم مورد نظر خود را بسیار زیبا و جذاب بیان می‌کند.
