نگارخانه‌ها و گروه‌های هنری

خلاصه کتاب جریان‌سازی هنری نگارخانه‌ها در ایران، قسمت ششم

نویسنده‌: هادی بابایی فلاح | انتشارات امیرکبیر

مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص نویسنده مخاطب مرضیه حیدرپور

در تاریخ هنر، عمده جریان‌های هنری مهم، از طریق شکل‌گیری گروه‌هایی از هنرمندان، بحث و گفتگوی آن‌ها با هم و در نهایت با برپایی نمایشگاه‌هایی از آثارشان به ظهور رسیده است. نام برخی از این گروه‌ها که فعالیتشان موجب برپایی نمایشگاه‌های مهمی شده به این شرح است:

“گروه هشت” گروه نقاشان واقع‌گرای آمریکایی که به رهبری رابرت هنری شکل گرفت و در یک نمایشگاه اعلام موجودیت کرد.(1907م)

“گروه بیست” نیز نام گروهی متشکل از بیست نقاش و پیکره‌ساز بلژیکی بود که آثارشان در نمایشگاه‌های رسمی مردود می‌شد. اینان با نمایش آثار هنرمندان بلژیکی و خارجی در بروکسل، فعالیتشان را در معرفی هنر پیشتاز شروع کردند و حدود ده سال به این کار ادامه دادند.

“گروه لندن” نیز نام انجمنی است که در تقابل با باشگاه هنر انگلیسی جدید و در سال 1913م. شکل گرفت و نمایشگاه‌هایی از آثار هنرمندانی چون گیلمن و نش را برپا کرد.

“گروه اتحاد نوین نقاشان” یکی دیگر از گروه‌های هنری مهم در تاریخ هنر جهان است. این گروه به رهبری واسیلی کاندینسکی شکل گرفت. کارهای نمایشگاهی کاندینسکی با صدور بیانیه‌ی مهم او درباره‌ی هنر(معنویت در هنر) و همچنین تالیفات تاثیرگذار دیگر و عقایدی مثل سالنامه گروه “سوار آبی‌فام” همراه شد. متن‌هایی که اهداف گروه را روشن کرده و توان نمایشگاه را برای تاثیرگذاری جامعه افزایش داد.

“جبهه جدید هنر” نیز جنبشی است که پس از جنگ جهانی دوم توسط نقاشان و پیکره‌سازان ایتالیایی مخالف سنت و هواخواه پیوستن به جنبش‌های هنری نوین در دیگر نقاط اروپا شکل گرفت.

به همین ترتیب بسیاری از گروه‌های هنری دیگر به وجود آمدند که با کمک گرفتن از گالری‌ها و نمایش آثار خود در آنها به جریان‌های هنری ایجاد شده هویت بخشیدند.

در تاریخ هنر معاصر ایران نیز چند گروه هنری مهم به ظهور رسید. گروه‌هایی که یا به شکل‌گیری جریان‌های هنری کمک کرده یا پیش‌برد آنها را تسهیل کرده است. شکل ظاهری فعالیت این گروه‌ها، شباهت زیادی با گروه‌های شکل گرفته در هنر غرب دارد.

شکل‌گیری این گروه‌های هنری عمدتا از طریق ارائه‌ی یک بیانیه‌ی مشترک و سپس برگزاری یک نمایشگاه بزرگ، شکل خبری پیدا می‌کرد.

“گروه پنج” یکی از گروه‌های هنری مهم در دهه‌ی چهل خورشیدی بود؛ این گروه در سال 1346خورشیدی توسط پرویز تناولی، بهمن محصص، ابوالقاسم سعیدی و حسین زنده‌رودی تشکیل شد.

یکی از تاثیرگذارترین گروه‌های هنری ایران، گروه نقاشان آزاد و مجسمه‌سازان بوده است؛ در سال 1353خورشیدی گروهی با نام گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان توسط مارکو گریگوریان، غلامحسین نامی، مرتضی ممیز، فرامرز پیلارام، سیراک ملکونیان، مسعود عربشاهی و عبدالرضا دریابیگی در تهران شکل گرفت و به مدت چهار سال به فعالیت خود ادامه داد.

فضایی به اسم آتلیه‌ی کبود نیز در شکل‌گیری اتفاقات هنری مهم در ابتدای دهه‌ی چهل خورشیدی نقش داشته است. با اینکه آتلیه‌ی کبود بیشتر فقط با نام پرویز تناولی مطرح بوده، به دلیل حضور دائمی تعداد زیادی از هنرمندان و اهالی فرهنگ و همچنین شکل‌گیری کوتاه مدت گروه هنری “هنرمندان معاصر” در آن، از جایگاه مهمی در تاریخ هنر معاصر ایران برخوردار است. دو هنرمند نامی پرویز تناولی و حسین زنده‌رودی با پدید آوردن آثاری که در آنها عناصری از هنر سنتی و عامیانه با فرم‌های مدرن آمیخته شده بود، جنبشی را آغاز کردند که امروز با عنوان جریان هنری سقاخانه شناخته می‌شود.

پوستر جریان هنری سقاخانه

نقاشی سقاخانه اثر حسین زنده‌رودی

“خروس جنگی” نیز نام انجمنی بود که توسط چند تن از هنرمندان و شاعران نوپرداز ایرانی و به رهبری جلیل ضیاءپور، شیبانی، غریب و حسین شیروانی در سال 1328 خورشیدی شکل گرفت.

چند نقاش و پیکره‌ساز و گرافیست و معمار جوان گرد هم آمدند تا با همیاری مادی و معنوی خود، مکانی را برای نمایش آثار و کانونی را برای تبادل، جستجو و تجربه به وجود آورند. بدین ترتیب تالار ایران شکل گرفت. نام این کانون هنری پس از مرگ منصور قندریز و برای بزرگداشت وی به تالار قندریز تغییر یافت.

گروه‌های هنری ایران نیز همانند آنچه در فرهنگ غرب رایج بوده، اغلب در دو مرحله کار خود را به انجام رسانده‌اند؛ ابتدا از طریق خبری کردن ایجاد گروه هنری و مانیفست برای فعالیت‌ها و در مرحله‌ی دوم با برپایی نمایشگاه فعالیت گروه‌های هنر تجسمی، درصورت وجود بسترهای مناسب اجتماعی فرهنگی، تاثیرات پایداری بر تاریخ هنر معاصر کشورها باقی گذاشته است.