فابل های بی‌نشان | نقدی بر نمایشگاه نقاشی آذین رستمی
با عنوان فرگشت تاریکی در گالری ویستا
سایت تندیس به قلم جاوید رمضانی
فابل را در معنی قصه و یا حکایت گفته‌اند، در ادبیات و سبک‌های ادبی Fable داستان کوتاه و قصه‌های منثور و منظومی است که از زبان حیوانات نقل شده است. شخصیت‌های این داستان‌ها اغلب حیوانات و بعضاً اشیا نیز هستند. رویکرد فابل‌ها تعلیمی است و سعی در تعلیم یک اصل و حقیقت اخلاقی و یا معنوی دارند.
ریشه‌ی جغرافیایی فابل‌ها اغلب شرق و هندوستان است و کتاب پنج قصه یا پنجه تنتره Panchatantra و یا کلیله و دمنه یکی از فابل‌هایی است که برزویه طبیب آن را به زبان پهلوی نگاشته، و در اوایل دوره‌ی اسلامی ابن مقفع آن را به زبان عربی ترجمه کرده است. بعدها رودکی آن را به نظم درآورد و ابوالمعالی نصرالله منشی آن را به فارسی برگرداند. نمونه‌ی این ژانر ادبی در حوزه‌ی ادب فارسی تدام یافت که می‌توان از کتاب‌هایی مانند مرزبان‌نامه‌ی سعدالدین وراوینی و یا جوامع الحکایات محمد عوفی نام برد.
این هفته در گالری ویستا شاهد برپایی نمایشگاهی تحت عنوان «فرگشت تاریکی» مجموعه‌ی آثار آذین رستمی هستیم. رابطه‌ی ادبیات و هنرهای تجسمی و تصویری به لحاظ تاریخی دارای انواع مشخص و قابل تفکیکی است. نخست رویکرد تصویرسازانه که تسهیل کننده‌ی تخیل خواننده بوده و در سنت تولیدات هنری ما نقش مهمی را ایفا نموده است و با گسترش سپهر تصویری در جهان معاصر، نقاشان حیطه‌ی روایت را به‌طور عام و خاص به‌طور کامل از نوشتار تهی کرده و صرفاً با پلان‌های ممتد و مرتبط سیر تخیل مخاطب و خواننده را به سمت جهان شکل و رنگ هدایت نموده‌اند.
در سال‌های دهه‌ی شصت میلادی لحن و سبک مشخصی در عالم هنر تصویری هویدا گردید که تحت نظریات نشانه‌شناسانه‌ی زبان قرار داشت. این نوع آثار را مفهومی نامیدند. هنرهای مفهومی در ساختار خود تابع تولید و مرتبط نمودن نشانه‌های دال و مدلولی هستند؛ در واقع این جریان نحوه‌ی خوانش و نظام نظری و زیبایی‌شناسی هنر ماقبل خود را متحول کرد و با توجه به ذات مفهوم کلمه نوع دیگری از آثار هنری را سامان بخشید.
در این کارنما آثار آذین رستمی با گریز از مفهوم واقع‌گرایی و روایت‌گری تصویری سعی در حرکت به سمت فضای ناکجا و گاهاً فراواقعگرایانه و حتی آبستره گونه دارند. ۲۰ اثر ارایه شده‌ی هنرمند را می‌توان در سه دسته‌ی مشخص تفکیک کرد، نخست آثار بزرگ‌تر هنرمند رخ می‌نمایند که همگی دارای سمبولیسمی مشخص از روایت شخصی او دارند.
تابلوی «زیبا تر شبی برای مردن» که با تکنیک اکرلیک روی بوم کار شده است، نیم تنه‌ی نظامی بدون سری را نشان می‌دهد که برفراز تصویر واژگون در حوضچه‌ای افراشته شده است. تصویر منعکس شده ساختمانی است که در دود و آتش محو گردیده. در میان این دو محدوده، تصاویر مرغ ماهی‌خوار و ماهیانی در چاله‌ی آب را به هیئت درخشان و رازآلودی ترسیم کرده که اشاره‌ای ضمنی به روایت کتاب کلیله و دمنه دارند. داستان مرغ ماهی‌خواری که ماهیان را طعمه‌ی خود می‌کرد در خوانشی امروزین تمثیلی از جریان کوره‌های آدم‌سوزی جنگ جهانی دوم گردیده است.
زیبا تر شبی برای مردندر تابلوی «فریادی و دیگر هیچ» روایت لاک‌پشت پرنده در اتصال به پرنده‌های کاغذی بازخوانی شده و فساد درونی لاک‌پشت در هنگام سقوط را به نمایش گذاشته است. رستمی در تداوم تخیل و جهان ذهنی خود سعی در جست‌وجویی تصویری داشته است و لایه‌ی دوم آثارش در ابعادی کوچک و با تکنیک جوهر و اکرلیک شکل گرفته‌اند. این دسته آثار با تکیه بر نحوه‌ی قرارگیری سطوح و رنگ‌های درخشان اشاره‌ای فرمال به تصویرسازی‌های نگارگری دارند که حیوانات به‌طور مبهم و تهی از روایت بازنمود شده است. در این قطعات مخاطب با داستان‌هایی مواجه است که اگر به‌طور پیشینی در حافظه حضور داشته باشند، قابلیت خوانش تصاویر را مهیا می‌کنند.
فریادی و دیگر هیچدر سومین دسته‌ی آثار تغییر کادر تصاویر از مربع به دایره تأکیدی بر رؤیاگونه بودن این مجموعه است. شاید بتوان نقطه‌ی اوج این نمایشگاه را سه تابلو با کادر دایره دانست که بزرگ‌تر از دیگر قطعات است.
عناصر و ارگانیسم‌های زنده‌ای که نقاش خلق کرده متعلق به جهانی است که دیگر به هیچ فرم شناخته شده جانداران ارجاع نمی‌شود؛ گونه‌های جدیدی که حاصل فرگشت و یا تکامل زیستی جهان معاصر است. اشاره‌ی ضمنی نقاش در نام‌گذاری نمایشگاه «فرگشت تاریکی» حاکی از رسیدن به وضعیتی ناپایدار و حضور فیزیولوژی جانداران ناشناخته‌ای است که به نوعی از فرم‌شناسی زیستی فراواقعگرایانه منتج شده است.
آذین رستمی متولد ۱۳۶۵، کارشناسی ارشد نقاشی خود را در دانشگاه هنر به پایان رسانده است.
او آخرین نمایشگاه انفرادی خود را در سال ۹۴ برپا نمود. مسیر تکامل و سیر هستی‌شناسی آثار رستمی به لحاظ تکنیکی تأمل‌برانگیز و نویدبخش است. آنچه باید در این کارنما برانگیزاننده باشد توالی هنری و پیکربندی منضبط هنرمند برای برقراری رابطه با جهان زیستی خود است. مهمتر اما ، تلاش برای درک عمیق این حقیقت که سوژه اصلی، فرآیند شکل گیری خود این آثار است، فهم این مفهوم قطعاً مخاطب و هنرمند را شگفت‌زده خواهد کرد.
نقدهای قبل را اینجا بخوانید:
