گزارش نمایشگاه حس اول در گالری عمارت روبرو
به قلم جاوید رمضانی
هنرمند: معصومه مهتدی متولد ۱۳۶۲، کارشناس‌ارشد نقاشی
مدیرهنری: سیما طاهرخانی متولد ۱۳۶۱، کارشناس‌ارشد اقتصاد هنر
در شرایطی که به نظر می‌رسد تعداد گالری‌های علاقه‌مند به فعالیت در حوزه هنرهای مفهومی محدود است و عمده برنامه‌های گالری‌های تهران را نقاشان پرنموده‌اند، مجموعه «عمارت روبرو» یک گالری خود را به نمایش اینستالیشن معصومه مهتدی با نام «حس اول» اختصاص داده است. این مجموعه فرهنگی بواسطه دو گالری، یک سالن تئاتر و یک کتابفروشی، فضای صمیمی را برای استفاده و حضور دانشجویان و مخاطبینی از اقشار متفاوت فراهم آورده است. پیرامون این نمایشگاه، نشستی به‌منظور نقد و بررسی اینستالیشن حس اول با حضور شهرام انتخابی هنرمند با سابقه در حوزه هنرهای مفهومی و هنرمند خانم معصومه مهتدی شکل گرفت که مخاطبان بسیاری را به خود جلب نمود.
مهتدی دغدغه‌های زبان‌شناسانه خود را در این نمایشگاه در قالب اینستالیشن ارائه داده است. در بدو ورود به این نمایشگاه مخاطبین با ماکتی شش‌وجهی مواجه می‌شوند که با توجه به توضیحات پانل روبروی آن، این ماکت گویای قرارگرفتن درهفت موقعیت فضایی است که آگاهی انسان را از طریق بویایی به چالش می‌کشد. بوی اتاق‌ها عبارتند از: بوی پشمِ گوسفند (اتاق اول)، بوی نمِ خاک (اتاق دوم)، بوی سیگار، عطر و الکل (اتاق سوم)، عدم حضور بوی از پیش تعیین شده (اتاق چهارم / اتاق آینه‌ها)، بوی مواد ظهور و ثبوت عکاسی (اتاق پنجم)، بوی قهوه، سیگار و جوهر چاپ (اتاق ششم)، بوی فضولات کبوتر ( اتاق مرکزی / اتاق هفتم).
خواست هنرمند و یا محدودیت فضای گالری سبب شده که این نمایشگاه به صورت اپیزودیک ارائه شود و تنها سه فضا از هفت فضای ارائه شده در ماکت، در ابعاد واقعی اجرا شوند. در این راستا، طی دوهفته اول نمایشگاه، دو اتاق بطور همزمان با هم اجرا شدند و اتاق سوم طی پریود زمانی بعدی درهفته سوم جایگزین یکی از اتاق‌های پیشین شده است.
پس از ورود به حوزه اولین چیدمان، بستر سالن از کتاب‌ها پوشیده شده و فضا آکنده از بوی قهوه و سیگار است. مخاطبان از روی مسیر سفید رنگ تعبیه شده در میان کتاب ها و پس از عبور از پرده شفاف جداکننده، پا به اطاقی می‌گذارند که در آن بوی الکل و عطریات به مشام می‌رسد. در میان این فضا بینندگان با حجمی روبرو می‌شوند که تداعی کننده ماکت مولکول‌های مواد آلی در شیمی است. گوی‌هایی به رنگ قرمز به شکل نمودار سینوسی که دارای منافذی است که از آنها بو ساطع می‌شود.
در بخش دوم نمایشگاه (در هفته سوم که اتاق‌ها با یکدیگر جابه‌جا شده‌اند)، پس از عبور از فضای پوشیده شده از کتاب‌ها که در طول هر دو بخش نمایشگاه ثابت بوده و پس از کنار زدن پرده شفاف جداکننده، فضای سوم را خواهیم دید. اتاقی پوشیده از پشم گوسفند که یک تک پوست گوسفند بر میانه سقف آن نصب شده است. فضا آکنده از بوی پشم گوسفند است و نور زرد کمرنگی فضا را روشن کرده است.
در بیانیه ارائه شده در نمایشگاه هدف هنرمند حذف دال‌های زبانی و همزمان ارائه و بررسی امکانات دال‌های غیرزبانی با محوریت حس اول، «بویایی»، بوده است. ارائه‌ای چالش بر انگیز از گستره قراردادهای آشنا، متداول و در عین حال شخصی مخاطب و به نوعی تلاش برای تولید دال‌هایی که جایگزین دال‌های زبانی شود. اینکه بوی قهوه دایره مدلولی متفاوتی از کلمه قهوه ارائه می‌دهد که به فراخور بستر اجتماعی و زیستی مخاطب می‌تواند گسترش یافته و تجربه زیبایی شناسانه متفاوتی را در ذهن بیننده و یا بوینده فضا ایجاد کند.
استفاده هنرمند از فضای شش ضلعی در ماکت ارئه شده و اشاره غیرمستقیم به برج مازگونه و رازآلود بابل، یادآور افسانه‌هایی است که پیدایش زبان را منشا آغاز نزاع‌های بی‌پایان بشری می‌داند، در این میان هنرمند با حذف دال زبانی این پرسش را در ذهن مخاطب شکل می‌دهد که آیا تصور ذهنی حاصل از حضور نشانه‌ها، آثار و یا نمایه‌های حسی یک موضوع یا شی، می‌تواند موجب ایجاد تصوری از آن موضوع یا شی در اذهان همگان شود؟ و دیگر اینکه زنجیره مدلولی حاصل از این نشانه‌ها در اذهان مختلف، تا چه اندازه منعکس‌کننده مفهومی همزاد خواهند بود؟
آگاهی حسانی پایه و منطق اصلی زیبایی‌شناسی مدرن است که در فضای ساختارگرانه و نشانه‌‌شناسی، حوزه مدونی را فراهم می‌آورد که دغدغه هنرمندان مفهومی در سال‌های دهه هفتاد میلادی بود، و البته محور این تولیدات هنری بر زبان استوار بوده است، نقطه عزیمت اندیشه معصومه مهتدی از کلماتی مانند مذهب، شهوت، شهرت، ثروت، خودپرستی، نادانی و صلح است که با تولید بو و فضاسازی با اشیاء، روابط بینامتنی را تولید می‌کند که امکان تحریک ذهن بازدید‌کننده را فراهم می‌آورد.
ایجاد رابطه برهم کنشی و حضور مخاطب در داخل اثر هنری، موقعیتی را بوجود می‌آورد تا امکان گسترش ادراکی از بو در زیستن روزمره را تقویت نموده و جریان پیوسته خیال‌پردازی ذهنی را غنا ببخشد.
