مکتب دادائیسم ویرانگری جایگزین آفرینش

خلاصه کتاب مکتب‌های ادبی | قسمت پایانی
تألیف و ترجمه : رضا سید حسینی | نشر نگاه

سایت تندیس: تلخیص میثم تقی خانی

دیگر نه نقاش‌ها را می‌خواهیم، نه ادیبان را، نه موسیقی‌دان‌ها را، نه مجسمه‌سازها را، نه مذاهب را، نه جمهوری‌خواهان را، نه سلطنت‌طلبان را، نه امپریالیست‌ها را، نه آنارشیست‌ها را، نه سوسیالیست‌ها را، نه بلشویک‌ها را، نه سیاستمداران را، نه پرولتاریا را، نه دموکرات‌ها را، نه ارتش‌ها را، نه پلیس را و نه وطن‌ها را، دیگر از همه این حماقت‌ها به تنگ آمده‌ایم، دیگر هیچ، هیچ، هیچ، هیچ، هیچ و هیچ!
این‌ها مطالبی است از بیانیه ریمبون دسنی که نه نفر از دادائیست‌ها دسته جمعی آن را در سالن استقلال می‌خوانند. بولتن دادا در ماه فوریه نام همکارانش را به این ترتیب اعلام می‌کند: پیکابیا، تزارا، آراگون، برتون، ریمبون دسنیالوار، دوشان، درمه و کراوان و می‌افزاید: داداهای واقعی ضد دادا هستند!پس از سورئالیسم و اکسپرسیونیسم در این شماره به پدر مشترک این دو جنبش می‌پردازیم.
دادائیسم زاییده نومیدی و اضطراب و هرج و مرجی است؛ که از خرابی و بیداد جنگ جهانی اول صادر شد. زبان حال کسانی است که به دوام و ثبات هیچ امری امید ندارند و چیزی را در زندگی پا برجا و متقن نمی‌شمارند. هدف پیروان این جنبش طغیانی است بر ضد هنر و اخلاق و اجتماع. می‌خواهند بشریت و نخست ادبیات را از زیر یوغ عقل و منطق و زبان آزاد کنند.
دادا یک نهضت بین‌المللی است. تقریبا همزمان در سویس و امریکا به وجود آمده و بعد در بیشتر کشورهای اروپایی. دادا از چارچوب هرگونه نظامی فراتر می‌رود. تمام تلاش آن مبتنی بر درهم ریختن انواع هنری، ویران کردن مرزهای موجود بین هنر و ادبیات و حتی صنایع بوده است. شعر بیانیه، تابلو بیانیه، شعر به همراه سر و صداهای اضافی، کولاژ، مونتاژ و عکس و…با استفاده از موادی که به نظر می‌آید بیگانه با هنر باشند…و نپذیرفتن هیچ گونه انتقادی مگر از دیدگاه خاص خود!
دادا با ادعای ویرانگری و تروریسم در عالم هنر و ادبیات و اخلاق اجتماعی یا فردی، عملاً اسطوره خاص خود را آفریده است؛ زیرا در عالم هنر قصدش نه آفرینش بلکه ویرانگری بوده. ویران ساختن آن طرز تفکر و آن هنری که به جنگ جهانی منجر شد. تناقض عجیب در کار دادائیست‌ها این است که به رغم تمام تلاش آنها برای شالوده شکنی و ویران ساختن زبان‌ها آثاری که به وجود آوردند مقدمه‌ای شد بر همه جریان‌های هنری و ادبی معاصر.تأثیر جنگ
جنگ جهانی اول بال‌های خونین خود را بر فراز اروپا گسترد. انتشار کتاب‌ها و مجلات متوقف شد. در میدان‌های جنگ در میان اجساد بی‌جان سربازان، چهره‌های خون آلود نویسندگان و شاعران بزرگ نیز دیده می‌شد، گیوم آپولینر و شارل پگی و الن فورنیه قربانی جنگ شدند. در طی دو سال اول ادبیات تمام اروپا دچار فلج گردید، به جز نقش حوادث وحشت آور و به جز افکار مشوش و تأثرانگیز چیزی به مغز مردم راه نمی‌یافت.تولد دادا:
این داستان را همه می‌دانند که دادا در روز هشتم فوریه ۱۹۱۶ در کافه تراس شهر زوریخ در سویس، به کمک چاقوی کاغذبری که به‌طور تصادفی لای یک لاروس کوچک و یا فرهنگ فرانسه-آلمانی رفت، و کلمه‌ای از یک صفحه را برید به وجود آمد! کسانی که در آن مراسم حضور داشتند عبارت بودند از: تریستان تزارا، مارسل یانکو،هوگو بال و هانس آرپ… اما سرانجام در پاریس جایی که مارسل دوشان، فرانسیس پیکابیا که پیشاپیش فعالیتشان در نیویورک جلب توجه کرده بود، همچنین آرتور کراوان و ژاک واشه، دادا به اوج خود رسید. در ۱۹۲۰ جذاب‌ترین قسمت تاریخ دادا بروز می‌کند. ژرژ هونیه که خود از سورئالیست‌های معروف است ماجرای یکی از این شب‌ها را چنین وصف می‌کند: «آندره سالمون رشته سخن را به دست می‌گیرد. شعر می‌خواند. مردم راضی‌اند، زیرا در هرحال اثری از هنر در میان است. اما چیزی نمی‌گذرد که چرتشان پاره می‌شود: عده‌ای نقابدار به صحنه آمدند که شعری بی‌ربط از برتون را می‌خواندند. تزارا زیر عنوان شعر مقاله‌ای از یک روزنامه را می‌خواند و جهنمی از صدای زنگوله و جغجغه آنها را همراهی می‌کند. مردم طبعاً نمی‌توانند ساکت بمانند و شروع می‌کنند به سوت زدن و سروصدا کردن. در پایان این جنجال عالی، تابلوهای نقاشی را به صحنه می‌آوردند و نشان می‌دهند. در میان آن‌ها تابلویی از پیکابیا هست که از نظر هنری به تمام معنی رسوایی است و مثل اغلب نمایش‌ها و تابلوهای پیکابیا اسم آن ال اچ اُ اُ کیو است!