هنرگردانی آینده | بخش پایانی شیوه‌های هنرگردانی

هنرگردانی آینده | آکادمی میان‌رشته‌ای هزاره سوم

خلاصه کتاب شیوه‌هاي هنرگردانی؛ هانس اولریش اوبریست

بخش بیست و سوم: برگزاری (ناـ)کنفرانس، غیر مادی‌ها

ترجمه کتایون یوسفی، انتشارات حرفه هنرمند/ چاپ اول 1395

مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص نیلوفر تقی‌پور

هنرگردانی آینده خلاصه کتاب شیوه‌های هنرگردانی — tk

در بخش «برگزاری (ناـ)کنفرانس» اوبریست به نقطه آغاز ارتباطش با علوم در آکادمی میان‌رشته‌ای هزاره سوم می‌پردازد. آشنایی با عصب‌شناسان، نویسندگان داستان‌های علمی تخیلی و در کل آشنایی با جمعی چنین متنوع از رشته‌های مختلف همچون کشف و شهودی برای او بود که به این موضوع اندیشید که چطور می‌تواند هنرها و علوم را در کارهای خود به‌هم ربط دهد.

نکته اساسی گرد‌هم آوردن آدم‌های جالب در مکان و زمان به‌خصوص بود. به نظر او اغلب نشست‌های رسمی با قالب رایج ارائه‌شان به برخوردهای هیجان‌انگیزی منجر نمی‌شود، بلکه فضای سبز، کافه‌تریا رستوران و یا هرجایی که در حالت عادی پذیرای شرکت‌کنندگان باشد، پتانسیل بیشتری دارد، یعنی فاصله میان جلسات و استراحت برای صرف نوشیدنی شاید ضروری‌ترین و درعین‌حال ناپیداترین نقطه ملاقات و برخورد در کنفرانس بود. اوبریست پیشنهاد دعوت هنرمندان به مرکز تحقیقاتی می‌کند، جایی که صدها دانشمند در آن مشغول به کار هستند، با این ایده که حوزه تماسی درست شود که در آن احتمال اینکه رویدادی رخ دهد باشد. کنفرانسی با نام «هنر و مغز» ترتیب داده شد که اوبریست جزییات چگونگی آن را در کتاب توضیح می‌دهد.

نویسنده معتقد است نقش هنرگردان آفریدن فضایی آزاد است و نه اشغال کردن فضای موجود. هنرگردان باید میان شکاف‌ها پل زند و بین هنرمندان، عموم، سازمان‌ها و اجتماع‌های دیگر رابطه برقرار کند. اصل موضوع این است که از ارتباط آدم‌ها و فعالیت‌های مختلف، اجتماع‌های موقت خلق شود و شرایطی برای جرقه میان آن‌ها به‌وجود آید. به دنیاهای مختلف و پذیرا شدن آن‌ها به این معناست که از یکی‌کردن دانسته‌هایمان هراسی نداریم و در دورانی که رشته‌های مختلف بیش‌ازپیش در حال تخصصی شدن هستند، این موضوع اهمیت بسیاری پیدا خواهد کرد. اوبریست در ادامه به شرحی از تجربیاتش از برگزاری کنفرانس‌ها با موضوعاتی متفاوت که پیوندی میان دانشمندان و هنرمندان باشد، می‌پردازد.

«غیر مادی‌ها»[1] نام نمایشگاهی است که درباره پیوند میان علم و هنر است و در سال ۱۹۸۵ توسط لیوتار[2] فیلسوف و تییری شَپو[3]، (مدیر مرکز آفرینش‌های صنعتی) در مرکز پمپیدوی پاریس برگزار شد. یکی از اولین نمایشگاه‌هایی که آینده دیجیتال را پیش از رایج‌شدن این عبارت پیش‌بینی کرد. هدف، بررسی این موضوع بود که تغییر مسیر از مادی به‌سوی داده‌های غیرمادی و تکنولوژیِ اطلاعات چه عواقبی می‌تواند داشته باشد؛ به‌بیان‌دیگر تغییر مسیر از مدرنیسم به پست‌مدرنیسم. لیوتار در کاتالوگ نمایشگاه نوشته است: «می‌خواستیم حساسیتی را بیدار کنیم و قطعاً قصد القاء باوری خاص به ذهن‌ها را نداشتیم. این نمایشگاه، نوعی دراماتورژی پست‌مدرن است، بدون قهرمان، بدون اسطوره. لابیرنتی از موقعیت‌هایی که با پرسش‌ها سازمان‌دهی ‌شده‌اند… بازدیدکننده در تنهایی خود فراخوانده می‌شود تا در گره‌گاه‌های این شبکه و میان صداهای دعوت‌کننده، راه خود را انتخاب کند…» غیر مادی‌ها تجربه‌ای بزرگ با واقعیت مجازی و نمایشگاه به‌عنوان اثر هنری بود. لیوتار خود، آگاه بود که چه مفهوم برانگیزاننده‌ای را طرح کرده است.

اوبریست در راستای پروژه‌های میان‌رشته‌ای خود که آزمایشگاه علمی و استودیوی هنرمند را بر اساس مفاهیم و قواعد مختلفی به‌هم پیوند می‌زند، نمایشگاهی «لابراتوریوم»[4] در سال ۱۹۹۹ برگزار کرد. این پروژه تلاشی بود برای ساخت پلی میان ادبیات تخصصی علم و هنر با مخاطب عام، میان مهارت متخصصین خبره و نگرانی‌ها و تلقی‌های عموم علاقه‌مند. ایده با سؤالاتی از قبیل: معنای آزمایشگاه چیست؟ تعریف آزمایشگری چیست؟ چه زمانی تجربه‌ها در دسترس عموم قرارگرفته و نتایج آزمایشگری از جانب مردم پذیرفته می‌شود؟… و نقطه شروعش«محل کار» بود، جایی که هنرمندان و دانشمندان آزادند که کار کنند و به تجربه بپردازند.

نویسنده آثار اجراشده در نمایشگاه را کامل شرح می‌دهد و نتیجه می‌گیرد: علم تنها درباره یقین و دانشی قطعی نیست، بلکه به قطب مخالف که به همان اندازه پیش برنده است، وابسته است: تردید. در ادامه اثری از کارستن هولر[5] با عنوان «آزمایشگاه شک»[6] را توضیح می‌دهد، با این تعریف که سرگردانی وضعیتی منفی نبوده، بلکه توان‌بخش است. مردم در جوامع مدرن، به سطح بالایی از آسایش مادی دست پیدا می‌کنند، اما الزاماً شادتر نمی‌شوند و اصول خوشبختی زیر سؤال می‌رود.

به عقیده اوبریست نمایشگاه می‌تواند، و باید از تصویر کردن یا بازنمایی صرف فراتر رود. می‌تواند واقعیت تولید کند. «لابراتوریوم» می‌خواست این موضوع را در عمل امتحان کند. به‌جای این‌که از دانشمندان خلاصه‌ای از دستاوردهایشان را بخواهد یا از هنرمندان درخواست ارائه اثر کند، به دنبال این بود که در فرایند آفرینش و ریشه‌ی این فعالیت‌ها کنکاش کند. یکی از این ریشه‌ها مسلماً فضاست؛ آزمایشگاه برای دانشمند و کارگاه برای هنرمند فضاهایی متمایز هستند که گونه‌ای از فعالیت‌هایشان درآن انجام می‌شود. اما درعین‌حال زمینه تاریخی و اجتماعی هم دارند و هر دو حاصل دوره‌ی زمانی مشخصی هستند.

اوبریست بخش پایانی کتاب را با عنوان «هنرگردانی آینده» به تأثیر از تجربه زودهنگام استیوارت برند [7] از قابلیت کامپیوترها برای اصلاحات اجتماعی مرتبط می‌کند و توضیح می‌دهد: این جوانان که در عصر دیجیتال به دنیا آمدند و به نسل الماس معروف هستند، برای مسائل قدیمی میراث فرهنگی و آفرینندگی هیچ حرمتی قائل نیستند و در کارهایشان هم این را می‌توان دید. آن‌ها در یک‌چشم برهم زدن می‌توانند همه‌ی دانش، مهارت فنی لازم را در اختیار داشته باشند و برای عرضه‌ی ایده‌های تازه و رویکردهای فرهنگی سنت‌شکنانه‌ی خود، متکی به صحنه‌های اجتماعی دیجیتال هستند.

این نسل تازه با مواضع هنری رادیکال و صدایی قاطع وارد میدان می‌شوند. امروزه مراحل آغازین بلوغ اولین نسلی را شاهد هستیم که دنیا پیش از رویدادهای مهمی مثل فروپاشی دیوار برلین، کشتارجمعی در میدان تیانانمن، جنگ سرد… تجربه نکرده. این اندیشه‌ها برای اوبریست منجر به شکل‌گیری پروژه‌ی پژوهشی بین‌المللی «بعد از ۸۹» شد که پیشرفت این تغییر نسل را به‌وسیله‌ی برنامه‌های مختلف ازجمله کنفرانس، کتاب، نشریات و نمایشگاه دنبال می‌کند. این پروژه تلاشی است برای کشف، کمک و در حالت ایدئال، تقویت نسلی که مرزها را رد می‌کند و اجتماعی جهانی از ایده‌ها را پرورش می‌دهد. هدف این است که فرصتی برای جوانان از تمام نقاط دنیا ایجاد شود تا ایده‌هایشان را به گوش همه برسانند. به‌تبع آن هنرگردانی نیز قطعاً متحول خواهد شد. این نسل تازه در دنیایی از اساس متفاوت بزرگ‌شده‌اند. شاید با آموختن از آن‌ها بتوانیم چیزی درباره‌ی آینده‌مان بیاموزیم.

پی‌نوشت:

[1] Les Immatériaux

https://www.tate.org.uk/research/publications/tate-papers/12/les-immateriaux-or-how-to-construct-the-history-of-exhibitions

[2] Jean-Francios Lyotard

[3] Thierry Chaput

[4] Laboratorium

[5] Carsten Holler

[6] Laboratory of doubt

[7] Stewart Brand

قسمت‌های قبل از خلاصه کتاب شیوه‌های هنرگردانی را اینجا دنبال کنید: