ویلم دکونینگ طلایه‌دار فروپاشی اکسپرسیونیسم انتزاعی

ویلم دکونینگ | طلایه‌دار فروپاشی اکسپرسیونیسم انتزاعی

خلاصه کتاب تاریخ هنر معاصر جهان | اوج و افول مدرنیسم | اکسپرسیونیسم انتزاعی، خوانش نوین از مدرنیسم

علیرضا سمیع آذر | موسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر

سایت تندیس: تلخیص سارا حسینی

انتزاع رفتارنما Willem de Kooning
این جریان همچون نقاشی کنشی بر رفتار گرایی احساسی و کنش غریزی هنرمند در حین خلق اثر استوار است. در این شیوه رنگ گذاری به شیوه سنتی با قلم‌مو شکل می‌گیرد با ضربه قلم‌های بی‌پروا و کنترل نشده. چهره‌ی اصلی این گرایش در جنبش اکسپرسیونیسم انتزاعی نقاش هلندی ویلم دکونینگ است و البته نقاشانی از جمله فرانتز، رابرت مادرول و کمی قبل‌تر آرشیل گورکی از نقاشان شاخص این این جنبش محسوب می‌شوند.ویلم دکونینگ، در سال ۱۹۲۶به آمریکا مهاجرت کرد و در آنجا زندگی حرفه‌ای خود را در کنار استوارت دیوس و آرشیل گورکی شروع کرد. معروف‌ترین آثار دکونینگ مجموعه زن اوست، آغاز این دوره کاری او در سال۱۹۳۸ شروع می‌شود و در دهه‌های ۴۰ و۵۰ به اوج خود می‌رسد. در این مجموعه، با وجود قالب انتزاعی کار، شکل زن قابل تشخیص می‌باشد. اکثر منتقدین مدرنیست، مجموعه زن دکونینگ را با عدم پایبندی به انتزاع صرف، از قدرتمندترین آثار جنبش اکسپرسیونیسم انتزاعی می‌دانند. دکونینگ این مجموعه را در سال ۱۹۵۳ در نمایشگاه انفرادی در نیویورک ارائه داد و شگفتی همه را بر انگیخت. در این آثار ضربه قلم‌های خشن و عصبی به طوری که پیکره زن‌هایی که هم مخوف‌اند و هم ترحم بر‌انگیز در کلیتی آبستره شکل گرفته‌اند. در واقع مرزی میان انتزاع و شکل در کارهای وی حفظ می‌شود این همان خصوصیتی است که بسیاری وی را مسئول فروپاشی اکسپرسیونیسم انتزاعی می‌دانند. این بازی مردد وی بین شکل و انتزاع را نیز در کارهایی از جمله سیاه و سفید می‌توان دید. تصاویر خطی در این آثار به شکلی سیال در گستره‌های وسیع پیش رفته‌اند که شباهتش را با کارهای پولاک نمی‌توان نادیده گرفت. دکونینگ خود به نوعی ترکیب نقطه‌ها و تکه‌های بریده‌ی کاغذ و نورهای نئون در این آثار اعتراف دارد. نقاشی‌های وی از لحاظ شکل، ساختار پساکوبیستی را پدید می‌آورد و از لحاظ موضوع، یادآور سینمای سیاه شاعرانه است که با امواج ایدئولوژیکی این جنبش پیوندی عمیق دارد. کلمنت گرینبرگ در بررسی‌های انتقادی خود دکونینگ را از جهت بدبینی و نگاه تلخ ملهم از پیکاسو و از جانب پراکنش عناصر جزئی برای پدیداری سطحی سرشار از جزئیات، در سطح پولاک می‌شناسد.در آثار وی پیکره‌ها به عنوان نقطه شروع کار در خروار انبوهی از خطوط چون هزار توی خطوط پیوسته در کارهای پولاک ناپدید یا حداقل مخدوش می‌شوند. تمامی نقش‌مایه‌های نقاش چه ناشی از علاقه‌اش به کوبیسم ترکیبی و چه از ضربه قلم‌های تند رنگ روغن حاکی از فرهنگ کلان شهری می‌باشد. تابلوی زن و دوچرخه و یا زن شماره یک و زن شماره دو نمونه‌های بارز این گرایش محسوب می‌شوند. کلمنت گرینبرگ اساساً وجه مدرنیستی اکسپرسیونیسم انتزاعی را متاثر از ساختار فرهنگ کلان‌شهری چون نیویورک می‌داند. دکونینگ راوی شهر مدرن است؛ با همه‌ی جنبه‌های بی‌رحم و خشن و در عین حال ترحم برانگیز. تکرار دهان زن در زن و دوچرخه اشاره‌ای به دهان متبسم و باز زن با دندان‌های نمایان که در دنیای تبلیغات تجاری و شهری بسیار دیده می‌شد.
دکونینگ زندگی‌اش را چون پیکاسو با زن‌های متعددی گذرانده بود. شاید به همین دلیل موضوع اصلی کارهای وی زنان بودند. همسر وی الین ماری فراید(دکونینگ) نیز از نقاشان اکسپرسیونیست انتزاعی بود که شخصیت‌اش در سایه شهرت دکونینگ محو شد. دکونینگ دارای شخصیتی گیرا و بسیار خوش بیان با ظاهری جذاب بود و الگوی خوبی برای هنرمندان جسور آمریکایی به حساب می‌آمد نسلی که فرهنگ محافظه‌کارانه و سنتی اروپایش را طرد کرده بود. وی به شدت مجذوب تفریحات شبانه در شهرهای مدرن بود و در عین حال شیفته رفتارهای جوانان چپ‌گرا، کولی پیشه و بوهیمی بود. با این حال هیچ وقت بر خلاف هم دوره‌ای‌هایش جذب پیروان تروتسکی نشد. وی خوب می‌دانست به عنوان یک روشنفکر چگونه مدرن فکر کند و اینکه چگونه یک نقاش چیره دست باشد اما نمی‌دانست چگونه یک نقاش مدرن باشد. دکونینگ طراحی توانا بود و به راحتی حالات مالیخولیایی و پیچیده را به تصویر می‌کشید و مصمم بود که پارادوکس‌های روحی و احساسی در ضمیر ناخودآگاه خویشتن را در یکنوعی نقاشی حالت‌گرای مدرن تجسم بخشد.
از نکات فوق به انگیزش وی در گرایشات نیمه انتزاعی و بیان‌گرا و کنشی در آثارش پی می‌بریم. زندگی وی از حالات متضاد پدید آمده بود عشق ونفرت توأمان، مهر وکین نسبت به زنان زندگی‌اش و مادرش، حکایتی تلخ و شیرین بود که به طور ناخود‌آگاه در همه‌ی روایات نوستالژیک وی پدیدار می‌شدند. وی در کارهایش هم به دنبال تجسم کیفیتی دراماتیک بود و هم در صدد ایجاد شالوده‌ای تاثیر گذار انتزاعی. بنابراین هم می‌خواست شکلی را بسازد و هم در صدد تخریب آن بود. در هر صورت بخش‌های تخریب شده و یا ساخته شده در کلیت تابلو به تعاملی رسیده‌اند همان طور که انتزاع و شکل گرایی به نوعی به هم زیستی. از نظر هارولد روزنبرگ، منتقد برجسته که بسیار تحت تاثیر کارهای وی بود، دکونینگ هنرمند عصر ایدئولوژیک هنر امریکا به شمار می‌رود.